خاموشي خالق «زد»
محمود فاضلي
واسيليس واسيليكوس، نويسنده و ديپلمات يوناني در 89 سالگي درگذشت و يونان يكي از چهرههاي ادبيات خود را از دست داد. او كه متولد 1934 بود در شهر تسالونيكي بزرگ شد و قبل از عزيمت به آتن براي كار به عنوان روزنامهنگار از دانشكده حقوق فارغ‌التحصيل شد. به دليل فعاليتهاي سياسي، پس از كودتاي سال 1967، به مدت هفت سال، مجبور به تبعيد شد. بين سال‌هاي 1981 و 1984 به عنوان مديركل كانال تلويزيوني دولتي يونان (ET1) فعاليت كرد. وي از سال 1996 به عنوان سفير يونان در يونسكو خدمت كرده است.
واسيليكوس بيشتر براي رمان «Z» خود شناخته مي‌شود كه در سال 1966 منتشر شد و بر اساس ترور «گريگوريس لامبراكيس»، سياستمدار يوناني در سال 1963 است. اين كتاب در سال 1969 توسط كوستاگاوراس به فيلمي موفق تبديل شد و به جلب توجه بين‌المللي كمك كرد و به وضعيت سياسي يونان در دهه‌هاي 70-1960 اشاره دارد. وي در سياست يونان فعال بود و از سال 1989 تا 1994 نماينده پارلمان يونان بوده است.
واسيليكوس آثار متعدد داستاني و غيرداستاني منتشر كرده و به دليل كمك‌هايش به ادبيات و فرهنگ يونان به‌طور گسترده‌اي شناخته شده است. او در طول زندگي حرفه‌اي خود جوايز و افتخارات متعددي از جمله جايزه كتاب ملي يونان، لژيون افتخار فرانسه و نشان لياقت جمهوري ايتاليا را دريافت كرده است. او كار خود را به عنوان نويسنده در دهه 1950 آغاز كرد و چندين كتاب نوشت، اما اين كتاب «Z» بود كه باعث تحسين بين‌المللي او شد. اين رمان روايتي تخيلي از تحقيقات درباره ترور لامبراكيس، سياستمدار چپ يوناني بود و نقدي بر تباني دولت يونان با گروه‌هاي راست افراطي بود. اين كتاب به‌طور گسترده به چندين زبان ترجمه شد. او همچنان به نوشتن و انتشار آثار داستاني و غيرداستاني ادامه مي‌دهد و در ادبيات و فرهنگ يونان به عنوان چهره‌اي تاثيرگذار باقي مي‌ماند.
واسيليكوس براي چندين دهه صداي برجسته‌اي در محافل روشنفكري و سياسي يونان بود. او از منتقدان اقتدارگرايي و فساد در جامعه يونان بود و از آزادي سياسي و اجتماعي بيشتر حمايت ميكرد. علاوه بر «Z» از ديگر آثار برجسته واسيليكوس مي‌توان به «عكس» (1968)، «شماره 31328» (1974)، «دختر ثروتمند» (1981) و «يازدهمين فرمان» (1990) اشاره كرد. او همچنين آثار زيادي در مورد تاريخ و فرهنگ يونان منتشر كرد و از آثار غيرداستاني او مي‌توان «تراژدي يوناني» (1993)، «يونان: مبارزه براي آزادي» (2007) و «يونانيان و اروپا» (2013) نام برد.
واسيليس واسيليكوس به‌طور گسترده به عنوان يكي از مهم‌ترين و تاثيرگذارترين نويسندگان يوناني قرن بيستم در نظر گرفته مي‌شود. آثار او به ده‌ها زبان ترجمه و او هم در يونان و هم در سطح بين‌المللي به دليل مشاركت در ادبيات و فرهنگ شناخته شده است. نوشته‌هاي واسيليكوس اغلب مضامين سياست، قدرت و فساد را بررسي مي‌كند و آثارش به خاطر انتقاد‌هاي او از جامعه و سياست يونان شناخته مي‌شوند. او مدافع سرسخت دموكراسي و حقوق بشر بود و در طول زندگي در سازمان‌هاي مختلف حقوق بشر مشاركت داشت.
در طول زندگي حرفه‌اي خود منتقد سرسخت احزاب و جنبش‌هاي سياسي مختلف يونان بود. در اوايل دهه 2000 از طرفداران حزب ائتلاف چپ موسوم به«سيريزا» بود، اما بعدا از سياست‌ها و رهبري حزب نااميد شد. در سال‌هاي اخير، از حزب محافظه‌كار نئودموكراسي كه هم‌اكنون قدرت را در اختيار دارد و همچنين از حزب ائتلاف چپ انتقاد كرد. واسيليكوس بهرغم موفقيت‌هاي فراوانش، در طول دوران حرفه‌اي خود با انتقادات و جنجال‌هايي نيز روبهرو بوده است. برخي او را به همسويي بيش از حد با تشكيلات يونان متهم كرده‌اند، در حالي كه برخي ديگر از ديدگاه‌هاي سياسي و حمايت او از احزاب و جنبش‌هاي سياسي مختلف انتقاد كرده‌اند. بيشك واسيليكوس، يكي از ده نويسنده يوناني است كه بيشترين ترجمه را انجام داده است. او بارها از نيكوس كازانتزاكس به نيكي ياد كرده است و گفته بود: «عظمت كازانتزاكس را وقتي فهميدم»، كارت تشكري كه از او هنگام انتشار اولين كتابم دريافت كردم، «به عنوان شناسنامه، در كيف پولم گذاشتم.»
در روز خاكسپاري او بسياري از شخصيت سياسي، هنري و ادبياتي يونان بر مزار او حضور داشتند و با او وداع كردند. پاولوپولوس، رييس‌جمهور پيشين يونان با حضور در مراسم تشييع جنازه واسيليكوس، بيانيه زير را قرائت كرد: «واسيليس واسيليكوس با مرگش «Z» خود را نوشت. او با آثار بزرگ خود نقطه عطفي براي ادبيات يونان و اروپاست. او در ميان ما زندگي خواهد كرد.»