روابط رياض و پكن علني‌تر مي‌شود
نظاميان چين
در كرانه‌هاي سعودي
شهاب شهسواري
رزمايش مشترك «شمشير آبي 2019» در آب‌هاي درياي سرخ با حضور نيروي دريايي عربستان سعودي و ارتش آزادي‌بخش خلق چين، آغاز شد. اين تمرين مشترك نظامي تازه‌ترين نشانه از گرم شدن هر چه بيشتر روابط نظامي رياض با ابرقدرت اقتصادي شرق آسيا است كه در دهه‌هاي گذشته به صورت آشكار و پنهان در سطوح مختلف ادامه يافته است. برگزاري اين رزمايش در شرايطي كه ترديدهاي زيادي در مورد روابط نظامي عربستان سعودي و واشنگتن مطرح شده است همزمان با تنش‌هاي منطقه‌اي ميان عربستان با كشورهايي همچون ايران، سوريه، قطر و يمن از اهميت ويژه‌اي در نمايش رويكرد آينده عربستان به اتحادهاي بين‌المللي‌اش برخوردار است.
اين رزمايش يك ماه بعد از آن برگزار مي‌شود كه ايران اعلام كرد براي برگزاري يك رزمايش وسيع دريايي با حضور روسيه و چين در آب‌هاي شمال اقيانوس هند و درياي عمان آماده مي‌شود. سرتيپ قدير نظامي، رييس امور بين‌الملل و ديپلماسي دفاعي ستاد كل نيروهاي مسلح اعلام كرده بود: «رزمايش‌هاي مشترك با ديگر كشورها را آغاز كرده‌ايم و به زودي براي اولين بار بعد از انقلاب اسلامي رزمايش مشترك دريايي را با روسيه و چين به عنوان دو قدرت بزرگ به صورت سه‌جانبه در شمال اقيانوس هند و درياي عمان برگزار خواهيم كرد.» بر اساس گزارشي كه خبرگزاري رسمي عربستان سعودي (واس) منتشر كرده است، اين رزمايش مشترك يك رزمايش دريايي دوجانبه است كه قرار است تا سه هفته ديگر ادامه پيدا كند. براساس اين گزارش نيروهاي ويژه ناوگان غربي نيروي دريايي عربستان سعودي با همكاري «همتايان‌شان از نيروي دريايي چين» در اين رزمايش شركت كرده‌اند. اين رزمايش دريايي در پايگاه دريايي ملك فيصل جده برگزار مي‌شود. خبرگزاري رسمي عربستان سعودي در اين مورد گفته است: «رزمايش با هدف گسترش همكاري ميان نيروي دريايي دو كشور و تبادل دانش برگزار مي‌شود و هدف از آن افزايش ظرفيت مشاركت در مانورها براي مبارزه با تروريسم و راهزني دريايي است.» به گزارش خبرگزاري رسمي عربستان سعودي، اين رزمايش با حضور فالح عبدالرحمان بن فالح، فرمانده ناوگان غرب نيروي دريايي سعودي و وابسته نظامي چين در عربستان و سرهنگ لين لي روز دوشنبه آغاز شده است.
اهميت استراتژيك درياي سرخ
روابط نظامي و امنيتي ميان پكن و رياض از دهه‌هاي گذشته و زماني آغاز شد كه دولت چين سال 1988 تعداد زيادي موشك‌هاي بالستيك ميان‌برد در اختيار پادشاهي عربستان سعودي قرار داد. از آن زمان تاكنون جمع روابط تجاري ميان دو كشور بيش از 70 برابر شده است و از يك ميليارد دلار در سال به 70 ميليارد دلار رسيده است. هر چند بخش عمده‌اي از اين تجارت مربوط به فروش نفت خام عربستان سعودي به چين است، اما آمار مشخص و رسمي از ميزان سرمايه‌گذاري و تجارت نظامي چين در عربستان وجود ندارد. همكاري ميان دو كشور به فروش موشك‌هاي بالستيك خلاصه نمي‌شود. بر اساس خبري كه جئوفري كمپ، پژوهشگر موسسه بروكينگز در سال 2010 منتشر كرده است در طول سه دهه گذشته نزديك به 1000مستشار نظامي چيني در عربستان سعودي مستقر شده‌اند و همچنان در خاك اين كشور حضور دارند. سال 2017 هم رهبران دو كشور تفاهمنامه‌اي را براي تاسيس كارخانه توليد پهپاد‌هاي شكاري مدرن CH4 چيني در خاك عربستان امضا كردند. امريكا كه در رقابت استراتژيك براي تسلط بر آبراه‌هاي بين‌المللي و مسير‌هاي تجارت جهاني با چين قرار دارد، نسبت به حضور چين در منطقه درياي سرخ بارها اظهار نگراني كرده است. در برابر درياي سرخ و حضور نظامي در اين آبراه بين‌المللي از اهميت ويژه‌اي براي چين برخوردار است. چين كه پيش از اين پايگاه دريايي دائمي خود را در سواحل درياي سرخ در جيبوتي تاسيس كرده بود، علاقه‌مند است تا حضور نظامي خود را در اين منطقه افزايش دهد، چرا كه اين آبراه را بخشي مهم از مسير‌هاي تجاري «يك كمربند، يك جاده» مي‌داند. چين تا پيش از اين در بندر گوادر پاكستان براي تسلط بر شمال غربي اقيانوس هند و بندر دوراليه جيبوتي در غرب درياي سرخ و تنگه باب‌المندب پايگاه‌هاي دريايي دائمي تاسيس كرده است. پايگاه نيروي دريايي چين در جيبوتي، سال 2017 رسما افتتاح شد و براي تاسيس آن بيش از 600 ميليون دلار هزينه شده است. دولت ايالات متحده امريكا به شدت نسبت به تاسيس اين پايگاه دريايي در نزديكي پايگاه‌هاي امريكايي در شاخ آفريقا اظهار نگراني كرده و دولت جيبوتي را به دليل صدور مجوز حضور نظامي دائمي چين مورد انتقاد قرار داده است. جيبوتي به جز چين ميزبان يك پايگاه دريايي امريكايي با عنوان «كمپ لمونير»، يك پايگاه هوايي فرانسه و همچنين يك پايگاه نظامي نيروي دفاعي ژاپن است.
بالستيك چيني
چين از سال 1988 فروش موشك‌هاي بالستيك به عربستان سعودي را آغاز كرد. يك سال بعد از امضاي نظام كنترل فناوري موشكي ميان كشورهاي عضو گروه 7 و هم‌پيمانان غربي آنها براي كنترل فروش سامانه‌هاي موشكي و انتقال فناوري آن به كشورهاي ديگر، عربستان سعودي كه از دريافت چنين فناوري‌هايي از متحدان سنتي خود، ايالات متحده امريكا، بريتانيا و فرانسه نااميد شده بود، قراردادي براي خريد موشك‌هاي ميان‌برد با چين امضا كرد. بر اساس برآوردها سال 1988 دست كم 60 تا 80 فروند موشك بالستيك CSS-2 (دانگ‌فنگ 3) با برد 4400 كيلومتر در اختيار عربستان سعودي قرار گرفت. هر چند اين موشك‌ها به شكلي طراحي شده‌اند كه امكان حمل كلاهك‌هاي هسته‌اي داشته باشند، اما دولت چين مدعي شده است كه موشك‌هاي واگذار شده به عربستان به شكلي طراحي شده‌اند كه اين امكان را نداشته باشند. اين موشك‌ها كه يكي از اولين نسل‌هاي موشك بالستيك ميان‌برد چيني هستند به دليل دقت پايين و دايره خطاي وسيع، بدنام به شمار مي‌آيند ولي در طول سال‌هاي بعد چين چندين قرارداد ديگر با عربستان سعودي براي فروش سامانه‌هاي موشكي مدرن‌تر امضا كرده و به اصلي‌ترين تامين‌كننده زرادخانه موشكي عربستان تبديل شده است. به نوشته رسانه‌هاي امريكايي دولت چين در حال ساخت تاسيسات بزرگ ساخت موشك را در منطقه دوادمي در نزديكي رياض است.
نگراني امريكا
نزديك‌تر شدن روابط نظامي چين و عربستان، نگراني‌هاي زيادي را در واشنگتن ايجاد كرده است. در شرايطي كه دونالد ترامپ، رييس‌جمهور ايالات متحده امريكا در اولين سفر خارجي خود سال 2017 به رياض سفر كرد و چندين توافقنامه فروش تسليحات نظامي با پادشاهي سعودي امضا كرد، اما اين توافق‌ها مدت‌هاست كه در پيچ كنگره ايالات متحده باقي مانده‌اند. نمايندگان كنگره با اشاره به جنايات عربستان سعودي در جنگ يمن و همچنين ترور جمال خاشقجي، روزنامه‌نگار منتقد ساكن امريكا، خواستار توقف فروش تسليحات از سوي امريكا به عربستان هستند. خرداد ماه سال جاري افشاي اطلاعات در مورد ساخت و سازهاي نظامي چين در خاك عربستان، مايك پمپئو، وزير خارجه دولت ترامپ را به جلسه محرمانه كنگره كشاند. وزير خارجه امريكا يك روز بعد در جلسه علني كنگره گفت همان كساني كه جلوي فروش سلاح‌هاي امريكايي را به عربستان گرفته‌اند، در مورد خريد همين سلاح‌ها از كشور ديگر اظهار نگراني مي‌كنند. دونالد ترامپ، رييس‌جمهور امريكا هم بارها استدلال كرده است يكي از انگيزه‌هايش براي فروش سلاح بيشتر به عربستان سعودي «نگراني از نفوذ روسيه و چين» در بازار اسلحه اين كشور است.