احسان پناه‌بر| تحولات منطقه با ادامه اقدامات خصمانه رژيم اسراييل تحت حمايت ايالات متحده ادامه دارد و ناظران و ديپلمات‌ها هشدار مي‌دهند شرايط به سمت بحراني منطقه‌اي در حركت است. همزمان، رييس دستگاه ديپلماسي ايران پس از سفر به اردن، مصر و تركيه و شركت در اجلاس وزراي خارجه سازوكار همكاري منطقه‌اي قفقاز، تور منطقه‌اي ديپلماتيك خود را به پايان رساند. عباس عراقچي، وزير امور خارجه ايران در كمتر از يكماه گذشته و پس از پاسخ موشكي تهران به تل‌آويو، با سفر به پايتخت‌هاي 9 كشور منطقه در تلاش بود پيام ايران را در قبال تحولات منطقه به گوش رهبران و بازيگران منطقه‌اي و حتي فراتر از آن، رهبران غرب برساند. به گزارش ايرنا، در آخرين دور از يك رشته سفرهاي ديپلماتيك منطقه‌اي، وزير امور خارجه ايران در ادامه سفرهاي منطقه‌اي خود به منظور رايزني با مقامات كشورهاي مختلف در خصوص لزوم توقف اقدامات خصمانه رژيم اسراييل در غزه و لبنان از روز چهارشنبه ۲۵ مهر ۱۴۰۳ به امان پايتخت اردن و پس از آن به قاهره مصر سفر كرد و ديدارها و رايزني‌هايي را با مقامات ارشد اين دو كشور انجام داد. عراقچي، در آخرين ايستگاه تور منطقه‌اي خود در تركيه به خبرنگاران گفت كشورهاي منطقه درك مشتركي از خطر گسترش جنگ منطقه‌اي دارند. او همچنين با ابراز نگراني از وضعيت وخيم خاورميانه اعلام كرد احتمال بروز جنگ همچنان جدي است. رييس دستگاه ديپلماسي در ادامه خاطرنشان كرد: در سفر به كشورهاي مختلف، مشورت‌هاي و رايزني‌هايي انجام شده است. در همين رابطه، برخي رسانه‌هاي جهان به ديپلماسي ايران براي كاهش تنش در منطقه واكنش نشان دادند كه از ميان آنها، روزنامه اعتماد، نگاه دو رسانه اكونوميك‌تايمز و عرب‌نيوز را مورد بررسي قرار داده است.
اكونوميك تايمز: گفتمان ديپلماتيك به كمك ميدان آمد
در حالي كه منطقه به‌شدت به سمت بحراني بزرگ در حركت است، اسراييل با تشديد حملات خود به لبنان و غزه، مدعي شده پاسخ موشكي ايران در اوايل اكتبر را تلافي خواهد كرد. اين در حالي است كه ايران، ضمن هشدار به اسراييل براي اجتناب از هر اقدام ماجراجويانه بيشتر، تلاش داشته با توسل به اهرم‌هاي ديپلماتيك اوضاع آشفته منطقه‌اي را سروسامان دهد. ايران اول اكتبر در پاسخ به اسراييل و در پي اقدام ترور و شهادت برخي رهبران و شخصيت‌هاي مقاومت در منطقه از جمله (شهيد) اسماعيل هنيه، رهبر سياسي حماس و (شهيد) سيد حسن نصرالله، رهبر حزب‌الله، 200 موشك بالستيك را به سمت اهداف عمدتا نظامي و امنيتي اسراييلي در سرزمين‌هاي اشغالي پرتاب كرد. آن طور كه يوآو گالانت، وزير جنگ رژيم اسراييل در لفاظي‌هاي خود مدعي شده، اسراييل قصد دارد اقدام تلافي‌جويانه «دقيق و غافلگيركننده‌اي» عليه ايران رقم زند. ناظران هشدار داده‌اند هرگونه حمله اسراييل به ايران مي‌تواند با پاسخ سخت تهران مواجه شود و منطقه را به جنگي منطقه‌اي بكشاند. مقامات ايران نيز ضمن تحركات ديپلماتيك و ابراز عدم تمايل براي گسترش تنش، هشدار داده‌اند به هر گونه حمله اسراييل با شدت برخورد خواهند كرد. عباس عراقچي، وزير امور خارجه ايران روز شنبه هشدار داد هر بازيگري كه از چگونگي و زمان حمله احتمالي (ادعايي) اسراييل به ايران اطلاع داشته باشد، در اين زمينه مسوول است. پيش‌تر نيز عراقچي در جريان تور ديپلماتيك و منطقه‌اي خود، به بازيگران منطقه هشدار داد از هرگونه همكاري با اسراييل در حمله به ايران بپرهيزند چرا كه عواقب سوء آن از سوي ايران قابل ضمانت نخواهد بود .
ناظران اين رويكرد ايران را راهبرد «هشدار و ديپلماسي» در پاسخ به تهديدات اسراييل مي‌دانند چرا كه تهران همزمان با توسل به اهرم‌هاي ديپلماسي در منطقه، به لحاظ نظامي نيز هشدارهاي لازم را داده است. سردار سرلشكر حسين سلامي، فرمانده سپاه پاسداران انقلاب اسلامي روز پنجشنبه اعلام كرد: اگر اشتباه كنيد و به اهداف ما چه در منطقه و چه در ايران حمله كنيد، بار ديگر به شما ضربه دردناكي وارد خواهيم كرد. سردار سرلشكر محمد باقري، رييس ستاد كل نيروهاي مسلح ايران نيز روز جمعه با بيان اينكه اسراييل يك غده سرطاني است، گفت: دشمن صهيونيستي بايد بداند كه به پايان عمر رقت‌بار خود نزديك مي‌شود. ناظران معتقدند اين رويكرد ايران كه حول دو محور «هشدار» و «ديپلماسي » تعريف شده به هيچ روي متناقض نيست و در راستاي هم پيش مي‌رود. در واقع، اين گروه از ناظران معتقدند عباس عراقچي در واقع به زبان ديپلماتيك در حال تكرار سخنان فرماندهان نظامي ايران است. اينكه دستگاه ديپلماسي بارها گفته ايران براي هر تهديدي آمادگي دارد، در واقع «هشداري از مجاري ديپلماتيك » به كشورهاي منطقه و حاميان اسراييل است تا آنها نيز در راستاي كاهش تنش تلاش كنند .
برخي ديگر از ناظران نيز معتقدند سفرهاي منطقه‌اي به تهران اجازه داد تا بر تعهدش به حمايت از متحدانش در محور مقاومت صحه بگذارد و بر آن تاكيد كند. عراقچي همچنين به برخي كشورهاي منطقه سفر كرد تا ضمن تعميق روابط با آنها و گشودن باب مذاكرات مورد علاقه دو‌طرف، به دور كردن آنها از طرح‌هاي امريكا و اسراييل بپردازد و نسبت به هر گونه همكاري با اسراييل، چه مستقيم و چه غير مستقيم، عليه ايران هشدار دهد. روابط ايران به‌طور سنتي با برخي كشورهاي منطقه همچون قطر و عمان گرم بوده است. اما با برخي ديگر همچون عربستان در بازه‌اي از زمان روابط سرد بود. بنابراين، سفر عراقچي براي اطمينان از حمايت بازيگران منطقه‌اي و دور نگه داشتن آنها از توطئه‌هاي رژيم اسراييل عليه ايران ضروري به نظر مي‌رسيد.
عراقچي روز جمعه در تركيه حضور داشت و بار ديگر تاكيد كرد كه ايران براي هر شرايطي آماده است. نزديكي مواضع تهران و آنكارا در قبال ماجراجويي‌هاي خطرناك تل‌آويو پس از اكتبر سال گذشته بيشتر شده است. اين در حالي است كه برخي كشورهاي منطقه همچون امارات و بحرين روابط خود را با اسراييل ذيل پيمان ابراهيم در 2020 و با حمايت امريكا عادي كردند.همين امر نگراني‌هاي منطقه‌اي ايران را از نفوذ رژيم اسراييل در منطقه خليج فارس در پي داشته است. به زعم ناظران، ايران تلاش دارد كشورهاي عربي را از محور اسراييل دور نگاه دارد، در غير اين صورت آتش جنگ ممكن است دامن آنها را نيز بگيرد. برخي كشورهاي عربي منطقه در بخش‌هاي زيرساختي و اقتصادي خود سرمايه‌گذاري كرده و بعيد است نسبت به گسترش درگيري ديدگاه مثبتي داشته باشند. بنابراين، آنها نيز در تلاشند از بحران در منطقه جلوگيري كنند.
در همين حال، عراقچي در سفرهاي ديپلماتيك خود، علاوه بر تاييد دوباره بر حمايت از متحدان ايران، با تركيبي از «هشدار و تضمين » جنگ ديپلماتيك با اسراييل را كليد زد. او با اعلام اينكه ايران و محور مقاومت آماده هر تحولي است، هشدارهاي لازم را به بازيگران منطقه نيز داد. در رسانه‌ها، خبرهايي مبني بر اقدام تلافي‌جويانه اسراييل در حمله به ايران مخابره مي‌شود و ادعاهايي نيز در مورد استفاده احتمالي از حريم هوايي كشورهاي عربي براي حمله به ايران مطرح شده است. پس بديهي است عراقچي به اين كشورها هشدار داده باشد اجازه ندهند از خاك يا حريم هوايي‌شان براي حمله به ايران استفاده شود. همچنين، در راستاي ديپلماسي «هشدار و تضمين »، عراقچي در عين حال اطمينان داده ايران همچنان به بهبود روابط با اين كشورها متعهد است. روزنامه ايران ديلي روز پنجشنبه در گزارشي نوشت: وزير امور خارجه به دنبال هم صدايي سياسي ايران و كشورهاي عربي و مقابله با ماجراجويي نظامي سران اسراييل است. هدف از تلاش‌هاي ديپلماتيك عراقچي ايجاد صلح و پايان دادن به جنايات اسراييل در منطقه است.
عرب نيوز: مصر از پويايي خليج فارس براي نزديكي با ايران فرصت‌سازي مي‌كند
عرب‌نيوز نيز در يادداشتي به تور منطقه‌اي عراقچي پرداخته و به ويژه روابط تهران و قاهره در اين سفر را برجسته كرده است. به زعم عرب‌نيوز، روابط مصر و ايران يكي از پيچيده‌ترين روابط در خاورميانه است بالاخص آنكه دو بازيگر براي چندين دهه اختلافات سياسي و ايدئولوژيكي قابل توجهي را تجربه كرده‌اند. به ادعاي اين نشريه، اخيرا تغيير پويايي در منطقه، به ويژه رويدادهاي جاري در لبنان و غزه، روابط ميان تهران و قاهره را دوباره مورد توجه قرار داده است. با افزايش تنش‌هاي منطقه‌اي، ناظران اين پرسش را مطرح مي‌كنند كه آيا اين تحولات روند عادي‌سازي روابط بين قاهره و تهران، دو بازيگر منطقه‌اي با‌نفوذ تاريخي را تسريع مي‌كند يا خير. در نتيجه جنگ‌هاي اسراييل عليه لبنان و غزه، چشم‌انداز نزديكي مصر و ايران از هميشه نزديك‌تر به نظر مي‌رسد. هم ارتباطات علني و هم پشت‌پرده ادامه دارد و اوج آن سفر عباس عراقچي، وزير امور خارجه ايران به مصر در روز پنجشنبه در چارچوب سفر خاورميانه‌اي وزير خارجه ايران بود. گفت‌وگوها بر راه‌ها جهت خروج از بحران در غزه و لبنان و همچنين كاهش تنش بين ايران و اسراييل متمركز بود. ايران به واسطه اين سفر به دنبال بهبود روابط با مصر پس از سال‌ها ركود بود. از زمان توافق مارس 2023 عربستان و ايران براي از سرگيري روابط، ارتباطات ايران و مصر افزايش يافته است. عمان در اين ميان، نقش واسطه را ايفا كرده و پيام‌هايي را بين دو كشور براي ازسرگيري احتمالي روابط ديپلماتيك هموار مي‌كند. به رغم موانعي چند، نشانه‌هاي دلگرم‌كننده‌اي از پيشرفت ديپلماتيك بين قاهره و تهران، به‌ويژه با توجه به چالش‌هاي امنيتي مشترك در منطقه، مانند وضعيت يمن و غزه، وجود دارد.
به رغم برخي اختلافات منطقه‌اي ميان تهران و قاهره در دهه‌هاي اخير، ارتباطات محدود ميان دو بازيگر ادامه يافته و مبادلات اقتصادي و فرهنگي تا حدي هموار شده است. اين موضوع زمينه‌ساز آشتي بالقوه در صورت تغيير چشم‌انداز ژئوپليتيكي در منطقه شده است. مصر و ايران اغلب خود را در دو طرف مخالف بسياري از مشكلات ديده‌اند. مثلا، مصر نسبت به حمايت ايران از محور مقاومت در منطقه ناراضي است و اخيرا نسبت به تحركات انصارالله يمن در حمله به كشتيراني مرتبط با اسراييل نيز گله‌هايي را مطرح كرده است چرا كه مدعي شده اقتصاد اين كشور كه وابسته به كانال سوئز است، متحمل هزينه بالايي شده است. ايران حامي اصلي گروه‌هاي مقاومت است. به ويژه در لبنان، ايران حامي حزب‌الله است. اين در حالي است كه مصر از گسترش نفوذ حزب‌الله در لبنان نگران است چرا كه آن را با سياست‌هاي منطقه‌اي خود در تضاد مي‌بيند. اما عرب‌نيوز معتقد است به رغم اختلافات بين قاهره و تهران بر سر نفوذ ايران در لبنان، اين امر مي‌تواند زمينه را براي گفت‌وگوهاي جديد درباره چگونگي مهار بحران هموار كند.
در جريان بحران غزه نيز، ايران يكي از حاميان اصلي حماس است، در حالي كه مصر همواره به عنوان ميانجي بين اسراييل و حماس عمل كرده است. قاهره مايل است از جنگ تمام‌عياري كه بر امنيت منطقه تأثير منفي مي‌گذارد، اجتناب كند. اين وضعيت فرصت‌هاي بالقوه‌اي را براي تفاهم مستقيم بين دو بازيگر مهم منطقه، ايران و مصر، ارايه مي‌دهد. پس از ارتباطات فشرده در ماه‌هاي اخير، سفر عراقچي به مصر در لحظه‌اي بسيار دراماتيك رقم خورد چرا كه منطقه در آستانه بحراني بزرگ قرار دارد. اين امر نشان مي‌دهد كه ايران به دنبال بهبود روابط خود با كشورهاي منطقه از جمله مصر براي كاهش فشار بين‌المللي و منطقه‌اي است. تقويت روابط با قاهره، موضع منطقه‌اي ايران را به‌ويژه در مورد مسائلي مانند لبنان و غزه تقويت مي‌كند.
حفظ ثبات در غزه براي امنيت ملي مصر بسيار مهم است. در همين حال، حمايت ايران از جناح‌هاي مقاومت فلسطين، از جمله حماس و جهاد اسلامي با روايت گسترده‌تر ضد اسراييلي تهران همسو است. اين هماهنگي تاكتيكي مي‌تواند به نفع هر دو كشور ايران و مصر باشد. بحران سياسي و اقتصادي لبنان نيز بر منطقه سايه افكنده است. حزب‌الله، نماينده ايران، نفوذ قابل توجهي در سياست لبنان دارد. در حالي كه مصر به‌طور سنتي از تعامل با حزب‌الله اجتناب مي‌كند، وضعيت وخيم‌تر در لبنان نگراني‌هايي را در قاهره در مورد بي‌ثباتي بالقوه در سراسر جهان عرب ايجاد كرده است. در محافل سياست خارجي مصر، اين فرضيه وجود دارد كه همكاري با ايران ممكن است براي جلوگيري از فروپاشي لبنان ضروري باشد. در غير اين صورت، اختلافات مي‌تواند پيامدهاي منطقه‌اي گسترده‌اي داشته باشد. يكي ديگر از عواملي كه مصر و ايران را به سمت نزديكي احتمالي سوق مي‌دهد، پويايي در حال تغيير در خليج فارس است. عربستان سعودي، نزديك‌ترين متحد مصر در خليج فارس، گفت‌وگوهاي خود را با ايران آغاز كرده است. اگرچه روابط بين رياض و تهران همچنان تحت تاثير اختلاف‌هاي طرفين قرار دارد، اما رايزني‌ها با هدف كاهش تنش در منطقه جريان دارد. مصر ممكن است اين شرايط را فرصتي براي كاوش در مسير عادي‌سازي بدون به خطر انداختن روابط خود با كشورهاي حوزه خليج فارس بداند. اگر عربستان سعودي و ايران بتوانند به صورت ديپلماتيك با يكديگر تعامل كنند، جا براي مصر وجود دارد كه به دنبال نزديك شدن به ايران باشد. با اين حال، برخلاف ذهنيت‌هاي واقع‌بينانه براي نزديك شدن اين دو بازيگر، موانع قابل توجهي همچنان باقي مانده است. يكي از اختلافات منطقه‌اي تهران و قاهره، حمايت ايران از گروه‌هاي مقاومت در منطقه است. به‌علاوه، دو كشور در ائتلاف‌هاي متضادي قرار دارند: مصر با غرب پيوند تنگاتنگي دارد در حالي كه ايران تحت تحريم غرب است. اما به نظر مي‌رسد روند و همگرايي ميان تهران و قاهره تسريع شده است.