پنجره‌اي ديگر به روي مخاطبان اركستر ملي
سجاد پورقناد
آثار ثبت شده از موسيقي سمفونيك ايراني در بازه صد ساله نشان مي‌دهد كه بخش بزرگي از اين كارگان اختصاص به آثاري دارد كه در راستاي گسترش موسيقي دستگاهي براي اركستر بزرگ شكل گرفته است. بعضي از آهنگسازان تنها در اين سبك و سياق به تصنيف موسيقي پرداختند، هنرمنداني مانند: علينقي وزيري، روح‌الله خالقي، جواد معروفي و...
گروهي ديگر هم با اين رويكرد به آهنگسازي پرداختند و هم با رويكرد آهنگسازي براي مخاطب بين‌المللي مانند مرتضي حنانه، حسين دهلوي، كامبيز روشن‌روان، بهمن رياحي، محمد شمس، همايون رحيميان، كاظم داووديان، بهزاد عبدي و...
گروه سوم اما آهنگسازاني بودند كه تنها به موسيقي و مخاطب بين‌المللي پرداختند. بعضي از آثاري كه آهنگسازان اين گروه خلق كردند، بدون كوچك‌ترين ارتباطي با موسيقي دستگاهي ايران و بعضي ارتباط ضعيفي با اين موسيقي داشت. آهنگسازاني مانند حسين ناصحي، مانوئل مليك اصلانيان، ثمين باغچه‌بان، احمد پژمان و...
آثار اين گروه اخير با اينكه بعضي بي‌ارتباط با موسيقي دستگاهي ايران نبود ولي به كلي از كارگان اجرايي اركستر ملي كنار گذاشته شده بود و جز مواردي استثنايي مثل اجراي اسفندماه آثار مهران روحاني و احمد پژمان به رهبري مازيار ظهيرالديني، اركستر ملي از اجراي اين آثار صرف‌نظر مي‌كرد و عموما اجراي اين آثار به عهده اركستر سمفونيك تهران بود. اركستر ملي ايران از ابتدا برنامه‌اش اجراي آثاري بود كه ارتباط مستقيمي با موسيقي ايراني و در واقع سعي در گسترش موسيقي دستگاهي ايران به وسيله اركستر سمفونيك را داشتند.
اركستر ملي ايران به رهبري همايون رحيميان در برنامه اخير خود اجراي متفاوتي داشت. در اين برنامه قطعاتي از آثار سمفونيك ايران به اجرا رسيد كه رويكردي ديگرگونه با عموم برنامه‌هاي اركستر ملي داشت. بعضي از اين آثار متعلق به دسته سوم آهنگسازان ياد شده بودند، اما به درستي آثاري انتخاب شده بود كه رنگ و بويي از موسيقي ايراني را حفظ كرده بودند. اين انتخاب شايسته پنجره‌اي ديگر به روي مخاطبان اركستر ملي گشود و فضا را براي شنيده شدن آثار سمفونيكي فراهم كرد كه با اينكه سرچشمه‌اي از موسيقي دستگاهي ايران داشتند، الزامي براي رعايت تمام خصوصيت‌ها و الزامات آن نداشتند. در اين برنامه «طلوع» يا چهارگاه يكي از قطعات قديمي و با ارزش همايون رحيميان اجرا شد كه در اين برنامه بخش آواز سولوي آن به ساز ابوا داده شده بود و در اين كنسرت آرين قيطاسي به خوبي از اجراي آن برآمد. سه قطعه ديگري كه در اين فضا به اجرا رسيد، هر سه به صورت ناقص اجرا شد كه جا دارد در فرصت‌هاي ديگري اين آثار به صورت كامل به اجرا درآيد. «رقص مضراب‌ها» بخشي از سوئيت پنج قسمتي «تابلوهاي ايراني» اثر حشمت سنجري بود كه پيش‌تر به صورت كامل در كنسرتي به رهبري نيما كشاورزي اجرا شده بود. «پايكوبي» بخش سوم از سوئيت «دنا» به صورت مجزا در اين برنامه اجرا شد. اين اثر با آهنگسازي محمدرضا تفضلي، آهنگساز و استاد خوشنام دانشگاه هنر و تهران به سفارش اركستر ملي ساخته شده بود ولي اجراي آن به تاخير افتاده بود. تفضلي در اين اثر تسلط بي‌چون و چراي خود را به مقوله فرم آشكار كرده بود، او بدون اينكه كمترين احساس ملال در بسط و گسترش‌هايش احساس شود، اثر را با حفظ جذابيت تا انتها پيش برد و درنهايت دقايقي از طرف مخاطبان مورد تشويق قرار گرفت.
«خاطرات كودكي» اثري از فرهاد پوپل بود كه تنها قسمت ابتدايي آن در اين برنامه به عنوان مقدمه اين كنسرت به اجرا درآمد، آغازي باشكوه و پرجاذبه براي شب متفاوت اركستر ملي ايران. اين اثر پيش از اين اجرا، هفت بار توسط اركسترهاي متفاوتي در امريكا و كانادا اجرا شده است. البته اين اثر در شمار آثار برگزيده طرح اجراي آهنگسازان جوان اركستر ملي بود و قرار بود پيش از همه‌گيري كرونا اجرا شود ولي اجراي آن به‌طور كامل هنوز اتفاق نيفتاده است. پوپل آهنگساز جواني است كه در دو سال اخير آثارش به صورت گسترده‌اي در اروپا و امريكا اجرا مي‌شود و لازم است در وطن او نيز آثارش بيشتر اجرا شود.
اين كنسرت اركستر ملي شامل بخش‌هاي ديگري همچون اجراي جابر اطاعتي، آهنگساز و نوازنده با سابقه با ساز گارمون بود. توجه به موسيقي اقوام مختلف ايران بايد سرلوحه فعاليت‌ها و انتخاب كارگان در اركستري با عنوان ملي باشد. هر چند بهتر بود در اين برنامه به ارتباط بيشتر قطعات اجرايي توجه بيشتري مي‌شد ولي مسائل و مشكلات پيچيده اين اركستر بزرگ با نوازندگاني جوان باعث مي‌شود فعلا از چنين ظرافت‌هايي صرف‌نظر كنيم.