گزارش پايش بخش حقيقي اقتصاد ايران در بهمن‌ماه نشان مي‌دهد
انجماد توليد در شركت‌هاي بورسي
گزارش تازه‌اي كه از پايش بخش «حقيقي» اقتصاد ايران منتشر شده، نشان مي‌دهد كه در بهمن‌ماه سال جاري نسبت به بهمن‌ماه سال گذشته، رشد شاخص توليد و فروش بنگاه‌هاي صنعتي بورسي همچنان در محدوده منفي قرار داشته است. آمارها نشان مي‌دهد كه شاخص توليد بخش صنعت مبتني بر شركت‌هاي صنعتي بورسي نسبت به بازه يكساله كاهش 3.5 درصدي داشته است. شاخص فروش شركت‌هاي صنعتي بورسي نيز 3 درصد نسبت به بهمن سال گذشته كاهش پيدا كرده است. اگرچه در بازه يك‌ماهه، شرايط فرق مي‌كند و نشانه‌هايي از بهبود شاخص‌ها ديده مي‌شود. در بهمن‌ماه امسال نسبت به دي‌ماه شاخص توليد كمتر از يك درصد و شاخص فروش شركت‌هاي صنعتي بورسي، 7.2 درصد افزايش پيدا كرده است. قطعي برق و گاز در بهمن‌ماه همچنان يكي از عوامل محدودكننده فعاليت‌هاي صنعتي بوده و باعث شده تا بسياري از كسب‌وكارها در ظرفيت‌هاي پايين توليد كنند. همچنين گزارش «شامخ» اتاق ايران براي بهمن‌ماه نشان مي‌دهد كه افزايش نرخ ارز موجب رشد قابل‌توجه قيمت مواداوليه در تمامي صنايع شده و هزينه‌هاي توليد را به‌شدت تحت تاثير قرار داده است. اتاق ايران همچنين هشدار داده بود كه «با توجه به ناترازي‌هاي ماه‌هاي اخير و افزايش شديد هزينه‌هاي توليد و به تبع آن كمبود مواداوليه مورد نياز، در شرايطي كه نقدينگي و قدرت خريد كاهشي بوده است، بسياري از بنگاه‌ها به سمت تعطيلي رفته‌اند يا در سطوح بسيار پايين درآمدي فعاليت مي‌كنند.» ضمن اينكه افزايش قيمت‌ها كه منجر به كاهش بيشتر قدرت خريد مصرف‌كنندگان و كاهش تقاضاي براي كالا و خدمات را به همراه داشته، باعث شده تا به‌‌رغم نزديك شدن به پايان سال و انتظار بهبود در تقاضا، ميزان سفارش جديد مشتريان نسبت به ماه قبل كمتر شود.
شاخص توليد و فروش صنعت چرا اهميت دارد؟
«شاخص توليد صنعتي و معدني» و «شاخص فروش صنعتي و معدني» نشان‌دهنده وضعيت توليد و فروش در بخش صنعت و معدن اقتصاد است. رشد اين شاخص‌ها نشان‌دهنده تغييرات آنها طي زمان است. براي مثال رشد ماهانه و نقطه به نقطه «شاخص توليد صنعتي» نشان مي‌دهد كه ميزان توليد شركت‌هاي منتخب بورسي در حوزه «صنعت» به ترتيب چقدر نسبت به ماه گذشته و مدت زمان مشابه در سال گذشته تغيير كرده است. اهميت اين شاخص به روز، براي اقتصاد ايران كه تحولات زيادي دارد بيشتر خواهد بود، زيرا بازخورد شوك‌هاي وارده به اقتصاد ايران و واكنش‌هاي سياستگذاران بايد در تواتر كمتر از فصل مورد رصد قرار گيرد؛ اين در حالي است كه آمار رسمي بخش حقيقي به صورت فصلي و با تاخير ارايه مي‌شود. شاخص توليد، فروش و قيمت صنايع بورسي با استفاده از داده‌هاي ماهيانه شركت‌هاي صنعتي بورسي پذيرفته شده در بورس محاسبه مي‌شود. در تهيه اين شاخص‌ها از اطلاعات ماهيانه 316 شركت بورسي استفاده مي‌شود و علاوه بر اندازه‌گيري تغييرات ميزان توليد، فروش و قيمت در بخش صنعت، در محاسبات ملي نيز نقش مهمي ايفا مي‌كنند و برآوردي از تغييرات ماهيانه ارزش افزوده ايجاد شده را در صنايع مختلف و به دنبال آن در كل اقتصاد منعكس مي‌كنند. شاخص توليد صنعت را بانك مركزي و مركز آمار ايران با تواتر فصلي و همچنين شاخص قيمت صنعت به صورت فصلي را مركز آمار و ماهيانه را بانك مركزي منتشر مي‌كند، اما الزامي به انتشار شاخص فروش صنعت ندارند. از طرفي، اين آمار چندين ضعف اساسي دارد كه مهم‌ترين آن وقفه سه‌ماهه در انتشار داده‌ها و بعضا متوقف شدن انتشار آنها و نداشتن تواتر ماهيانه است. شاخص‌هاي ماهيانه توليد، فروش و قيمت استخراج شده از اطلاعات عملكرد شركت‌هاي پذيرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران تا حد زيادي مي‌توانند با دقت مناسب و به صورت بهنگام تحولات بخش صنعت و معدن كشور را توضيح دهند و با توجه به بررسي‌هاي انجام شده و تطبيق دادن اين شاخص با شاخص توليد صنعتي بانك مركزي و مركز آمار ايران كه به صورت فصلي منتشر مي‌شود، مشخص شده اين شاخص به خوبي مي‌تواند در وقفه انتشار اين شاخص‌هاي رسمي، شاخص جايگزين مناسبي براي آن باشد. در اين مطالعه تغييرات شاخص‌هاي توليد، فروش و قيمت شركت‌هاي صنعتي و معدني پذيرفته شده در بورس و همچنين مهم‌ترين رشته فعاليت‌هاي آن در شهريور‌ماه امسال مورد بررسي قرار گرفته است. در اينجا به برخي نكات مهم گزارش اخير مركز پژوهش‌هاي مجلس از پايش بخش حقيقي اقتصاد ايران اشاره مي‌شود.
وقتي شاخص‌هاي صنعت منفي مي‌شوند
بخش حقيقي يا واقعي اقتصاد، آن دسته از فعاليت‌هايي است كه واقعا با توليد كالاها و خدمات ارتباط دارد و از بخش مالي اقتصادي (يا اقتصاد كاغذي) جداست كه مرتبط با خريد و فروش در بازارهاي مالي است. بنابراين هرگونه نوسان در توليد و فروش بخش واقعي اقتصاد به‌طور مستقيم با عامه مردم و طيف وسيعي از كارگران و كارفرمايان مرتبط مي‌شود. گزارش بازوي پژوهشي مجلس نشان مي‌دهد كه شاخص توليد بخش صنعت (يعني آن دسته از شركت‌هاي بزرگ صنعتي كه در بورس حضور دارند) نسبت به بهمن‌ماه سال گذشته، 5.3 درصد كاهش پيدا كرده است. اين وضعيت موجب شده تا شاخص فروش اين بخش نيز در بازه يكساله 3 دهم درصد كاهش پيدا كند. بخش بزرگي از كاهش شاخص توليد در فلزات پايه رخ داده كه حتي نسبت به دي‌ماه نيز كاهش 5.5 درصدي داشته است. اما در بازه يكساله اين كاهش شاخص توليد، به 10.6 درصد رسيده كه عدد بسيار بزرگي است. اين وضعيت موجب شده تا شاخص فروش فلزات پايه نيز 7.1 درصد نسبت به بهمن‌ماه سال گذشته افت داشته باشد.
خودرو جان گرفت
اما نكته جالب اينكه در بهمن‌ماه امسال شاخص توليد خودرو و قطعات بر مبناي شركت‌هاي بورسي نسبت به بهمن سال گذشته 3.7 درصد و نسبت به دي‌ماه امسال 11 درصد رشد داشته است. اين اتفاق موجب شده تا شاخص فروش اين رشته فعاليت نسبت به ماه مشابه سال قبل 6.5 درصد و نسبت به دي ماه، نزديك به 29درصد رشد پيدا كند كه عدد بالايي است.
تورم و اثر آن بر مواد غذايي
اما به نظر مي‌رسد افزايش قيمت‌ها در بازار مواد خوراكي موجب شده تا شاخص توليد رشته فعاليت غذايي و آشاميدني بر مبناي شركت‌هاي بورسي نسبت به بهمن‌ماه گذشته 1.7 درصد كاهش پيدا كند. اين وضعيت موجب شده تا شاخص فروش اين رشته فعاليت نيز نسبت به بهمن سال گذشته نزديك به 5 درصد كاهش پيدا كند.
افزايش قيمت دارو و بهبود وضعيت
شركت‌هاي دارويي
از آن سو، مجوز افزايش قيمت به شركت‌هاي دارويي در سه‌ماهه آخر امسال موجب شده تا اين شركت‌ها بتوانند ميزان فروش و توليد خود را بهبود دهند و به اصطلاحي وضعيت خود را سروساماني بدهند. در بهمن امسال شاخص توليد رشته فعاليت دارو نسبت به بهمن پارسال 4.1 درصد و نسبت به دي‌ماه، 5.2 درصد رشد كرده است. همزمان شاخص فروش اين شركت‌ها نيز نسبت به بهمن پارسال نزديك به 7درصد رشد كرده است.
وضعيت نامناسب معادن
اما در بخش شركت‌هاي معدني كه در بورس حضور دارند؛ وضعيت وخيم‌تر بوده است. در بهمن امسال نسبت به بهمن سال گذشته، شاخص توليد شركت‌هاي معدني بورسي بيش از 19درصد كاهش پيدا كرده است. اين شاخص نسبت به دي‌ماه نيز بيش از 13درصد ريزش كرده است. اين اتفاق موجب شده كه شاخص فروش اين شركت‌ها نسبت به بهمن سال گذشته 19.5 درصد كاهش پيدا كند.