مهم اما مهجور
سارا کریمان
سالانه‌ها و دوسالانه‌ها فرصتي براي تجميع هنرمندان و همچنين امكاني براي هنرمندان جوان و نوظهور است تا در ساختاري مشخص با ارسال نمونه آثار خود و سپري كردن فرآيندهاي گزينش در رويدادي بزرگ (ملي يا بين‌المللي) ديده و شناخته شوند. تازه‌ترين جريانات و گونه‌هاي هنري را مي‌توان در اين قبيل رويدادها دنبال كرد. در جهان تعداد زيادي از اين سالانه‌ها و دو سالانه‌ها در سطوح مختلف و با رويكردهاي گوناگون برگزار مي‌شود كه بعضا به دليل اهميت آن رويداد مانند دوسالانه ونيز، سكوي پرتاب هنرمند و مرجع و شاخص هنري براي جهان قلمداد مي‌شود.
در ايران اغلب اين رويدادها با دشواري و يك در ميان برگزار مي‌شود و ظاهرا همت، اراده كافي و اتفاق نظر ميان متوليان هر حوزه و رشته هنري براي برگزاري مدون اين رويدادها به ميزان كافي وجود ندارد. چاپ دستي يكي از انواع هنري است كه در ساير كشورها جايگاهي تثبيت شده دارد و هم‌تراز با ساير هنرها شناخته و معرفي شده است علاوه بر الگوی تجاري و اقتصادي معين، كانون هنري اختصاصي خود را دارد و سالانه‌ها و دوسالانه‌هاي مهمي مانند « دورِر » يا رويداد «كوچي » و... با موضوع چاپ دستي برگزار مي‌شوند. در ايران، جسته گريخته نمونه‌هاي شاخص از چاپ دستي هنرمندان مشهور اغلب به نمايش در مي‌آيد و مورد توجه قرار مي‌گيرد. برگزاري سالانه چاپ دستي محملي بود براي تمركز و تجميع هنرمندان و آثار اين عرصه با تاكيدي بر اهميت و جايگاه اين هنر.
چاپ دستي را مي‌توان در زمره نخستين دستاوردهاي هنري بشر محسوب كرد. بر پايه اطلاعات باستانشناسي استفاده از نقش دست بر ديواره غارها از جمله اولين آثار هنري در اين زمينه است و نكته قابل توجه اينكه در همين نقش زني اوليه جنبه‌هاي خلاقانه و هنري وجود دارد. نقش دست انسان به دو صورت مثبت و منفي بر ديواره‌هاي غار گاراگاس در فرانسه مربوط به دوره پارينه سنگي، حكايت از نوعي ذوق هنري و ابتكار در خلق تصوير دارد. فلسفه چاپ را بايد در نوعي اشتياق به تكثير همانند اثر هنري دانست. از دوره نوسنگي و با گسترش فعاليت‌هاي اقتصادي و بازرگاني انسان، روش‌هاي مختلف چاپ در خدمت توسعه جوامع قرار گرفت. چاپ بر روي اشياء كاربردي و مورد استفاده در زندگي روزمره، زمينه تكثير هنري را فراهم كرد. گزافه نيست اگر نقش چاپ چه به صورت دستي و بعدا صنعتي را يكي از عوامل زمينه‌ساز در تحولات بزرگ جوامع تا زمان حال بدانيم. آنچه امروزه ما به عنوان گراور سازي مي‌شناسيم عمدتا پيامدي هنري پس از گسترش روزنامه‌نگاري در دوران قاجار است. اين وضعيت در اروپا قدري متفاوت‌تر بوده است. ازجمله مهم‌ترين هنرمندان چاپ دستي در دوران قاجار ميرزا مهدي‌خان مصورالملك است.در اروپا چاپ دستي يكي از مديوم‌هاي اساسي خلاقيت در توليدات هنري محسوب مي‌گردد و از رنسانس به اين سو پيوسته رو به تكامل بوده و هست. چنانچه بسياري از هنرمندان شاخص در اين زمينه فعليت و ابداعاتي داشتند. امروزه چاپ دستي كاركردي عمدتا هنري دارد و به زعم بسياري از مردم در دسته تفنن‌هاي هنري قرار مي‌گيرد.
بررسي كارنامه هنري بسياري از هنرمندان بزرگ جهان نشان مي‌دهد كه اين روش هنري در مواردي مورد اعتناي آنان بوده است. در ايران نيز كمابيش وضعيت به همين منوال بوده و اگرچه در روزگار ما به نسبت اين روش مورد استفاده جميع هنرمندان تجسمي نمي‌شود اما با مرور آثار تعداد قابل توجهي از آنان نمونه‌هاي جذابي مي‌توان يافت. ازجمله عوامل موثر در اين تناسب توليد هنري مي‌تواند وضعيت اقتصاد هنر در ايران باشد كه خود تابعي از سياست‌گذاري‌ها و شرايط جامعه است. شاهد اين مدعا نسبت تعداد نمايشگاه‌هاي مختلف در مقايسه با تعداد نمايشگاه‌هاي تخصصي چاپ دستي است. علي‌رغم وجود رشته دانشگاهي در اين شاخه، سهم چاپ دستي از بازار هنري وضعيت چندان مطلوبي ندارد. به گونه‌اي كه تعداد نمايشگاه‌هاي مطرح سالانه چاپ دستي انگشت‌شمار هستند. همين نسبت را مي‌توان در بررسي آماري آثار موجود در اختيار مجموعه‌داران ديد. اما برگزاري رويدادهاي هنري مانند سالانه‌ها مي‌تواند اثر مطلوبي بر توجه جامعه و همچنين سرمايه‌گذاران بازار هنر به اين رشته هنري داشته باشد. نگارخانه لاله پايه‌گذار برگزاري رويداد سالانه چاپ دستي بوده است و نهمين سالانه چاپ دستي كه در واقع تجميع دوره هشتم و نهم هست نيز در همين نگارخانه با آثاري از 150 هنرمند ايراني و 35 هنرمند نامدار جهاني طبق روال سالانه‌ها بدون در نظر داشتن تِم و موضوع معين برگزارشده است. مجموعه آثار هنرمندان جوان با اعلام فراخواني كه قواعد شركت در سالانه از قبيل قطع و تكنيك گردآوري شده است و از ميان 500 اثر كه به دبيرخانه ارسال شده است 185 اثر توسط داوران اين سالانه: فرشته متقي، يوسف شريف كاظمي و رضا هدايت انتخاب شده‌اند، كه علاوه بر نمايش آثار براي اين هنرمندان امكان تبادل آثار نيز فراهم مي‌شود. در اين بخش آثار از تكنيك‌هاي مختلفي نظير: اسكراچبرد، اچينگ، اكوانينت، سيلك، كالكوگرافي، ليتو كاهشي و...استفاده شده است كه بخشي از آثار به نمايش در نيامده در دوره هشتم نيز ادغام شده است.
بخش ديگر آثار اساتيد مدعو مانند رضا هدايت و هنرمندان نامدار ايران مانند بهمن محصص، ماركو گرگوريان، مرتضي مميز، سهراب سپهري، و صادق بريراني و... كه اغلب از تكنيك‌هايي مانند چاپ سنگي، كنده كاري روي چوب و ليتو استفاده كرده‌اند.
در بخش آثار خارجي نمونه‌هايي از هنرمندان برجسته و شناخته شده‌اي همچون ژرژ براك، پابلو پيكاسو، كلود مونه، سالوادوردالي، مونش، رامبراند، كته كلويتس، كاندينسكي و برنارد بوفه ديده مي‌شود كه اغلب با تكنيك با چاپ سنگي ودر ابعاد كوچك خلق شده‌اند و به لحاظ موضوعي و محتوايي منطبق بر سبك اصلي هنرمند هستند و موضوع و بياني خارج از چهارچوب هنري هنرمند ندارند اين آثار از مجموعه‌هاي شخصي گردآوري و به نمايش گذاشته شده‌اند. در بخش هنرمندان خارجي، برخي نمونه‌ها نسخه اورژينال و با امضاي خود هنرمند است و بعضي با نظارت هنرمند به تعداد محدود ليتوگرافي و تكثير شده‌اند و تعدادي ديگر توسط موزه‌ها چاپ و با اديشن محدود و ثبت مشخصات ارايه شده‌اند. قرار گرفتن اين آثار علاوه بر ايجاد جاذبه براي بازديد از اين رويداد، انگيزه هنرمندان اين حوزه و الهام بخش آنها خواهد بود.
اين رويداد 24 آذر 1402 در نگارخانه لاله گشايش يافت و تا 18 دي ماه ادامه دارد.