بازتاب‌های دور اول انتخابات ترکیه در ایران وجهان
پیروزی دموکراسی
محمدرضا عارف: این انتخابات نمونه‌اي توسعه‌يافته از دموكراسي است
عباس عبدي : نتايج رقابت انتخاباتي بازتابي از رقابت واقعي است
گزارش اختصاصي «اعتماد» از استانبول: جدال انتخاباتی نفسگیر در تركيه
آنچه در انتخابات تركيه روي داد، پيروزي واقعيت‌هاي ميداني بر پيش‌بيني‌ها بود
عُبيد احمدي
تركيه در 14 مه براي سيزدهمين دوره رياست‌جمهوري و بيست‌وهشتمين دوره انتخابات پارلماني پاي صندوق‌هاي راي رفت. هيچ نامزدي در انتخابات رياست‌جمهوري نتوانست حائز بيش از50 درصد آرا باشد. بنابراين با اعلان نهاد عالي انتخابات YSK، انتخابات رسما به دور دوم رفت.
بر اساس آخرين آمار رجب طيب اردوغان كانديداي ائتلاف جمهور 49.51 درصد آرا را به دست آورده و كمال قليچدار اوغلو نامزد ائتلاف ملت نيز كه 44.88 درصد آرا را كسب كرده است، مجددا در دور دوم رقابت خواهند كرد. همچنين سينان اوغان، نامزد اتحاد آتا با كسب بيش از 5 درصد آرا در جايگاه سوم قرار گرفت. در دور بعدي جذب آراي اوغان براي هر دو ائتلاف مهم است براي اين منظور تماس‌ها از سوي هر دو ائتلاف با اوغان شروع شده است. انتخابات بعدي روز 28 ماه مه برگزار مي‌شود.
در آغاز سخن براي تحليل چرايي شكست مخالفان مي‌توان به اختصار گفت راي‌دهندگان چينش ائتلاف ميز شش‌نفره را معتبر ندانستند، به موفقيت اپوزيسيون اعتقادي نداشتند و عملا از راي دادن به نامزد علوي‌تبار لاييك اجتناب كردند.
با نگاهي به نظرسنجي‌ها و نتايج آنها در چند هفته منتهي به انتخابات، همگان در تركيه و خارج آن انتظار موفقيت بيشتري از اردوگاه مخالفان داشتند. اما اين اتفاق نيفتاد. با اين حال، در فضايي كه باد به نفع مخالفان مي‌وزيد، مي‌توان فهميد كه مردم در اظهارنظر به نفع حزب حاكم مردد بودند. علاوه بر اين فهميده شد كه برانگيختن مردم توسط مخالفان به معناي جمع‌آوري آرا نيست و راي‌دهندگان به موفقيت مخالفان اعتقادي نداشتند. ائتلاف ميز شش‌نفره براي راي‌دهندگان قانع‌كننده نبود.
همگان پيش‌بيني مي‌كردند كه انتخابات به احتمال زياد به دور دوم مي‌رود، اما براي همه شگفت‌انگيز بود كه با 49.5 درصد به نفع اردوغان تمام شود كه عدد بالايي است.
انتخاب راي‌دهندگان چه پيامي به سياستمداران و ائتلاف‌ها داد؟ آيا ائتلاف ميز شش‌نفره در شعارهاي خود شكست خورد؟ در دور دوم چه اتفاقي خواهد افتاد؟ توازن‌ها در انتخابات بعدي بيشتر به نفع چه كسي است؟
شماري از تحليلگران دليل اين شكست را در نامزدي كمال قليچدار اوغلو جست‌وجو مي‌كنند از نظر آنها اكرم امام اوغلو يا منصور ياواش شهرداران استانبول و آنكارا بايد نامزد ائتلاف مخالفان مي‌شدند كه توان اقناع توده‌هاي محافظه‌كار و ملي‌گرا را دارا بودند. تعدادي ديگر نوع چينش ائتلاف را زير سوال مي‌برند زيرا عملا احزابي كه از حزب عدالت و توسعه انشعاب كرده بودند و جزوي از ائتلاف ملت بودند نه تنها هيچ پايگاه رايي براي حزب جمهوري‌خواه خلق جمع نكردند بلكه باعث شيفت پايگاه سنتي راي‌دهندگان ملي‌گرا به يكي از دو حزب اصلي ائتلاف جمهور يعني عدالت و توسعه و حركت ملي شدند. استدلال اين عده جلوگيري از معرفي كردن نامزد رياست‌جمهوري توسط حزب چپ‌گراي حامي كردها به‌طور مستقل بود تصميمي كه در نهايت باعث دلخوري راي‌دهندگان ملي‌گرا شد از نظر آنها قرار گرفتن حزب جمهوري‌خواه خلق و حزب خوب در كنار حزب دموكراتيك خلق‌ها به اين اميد كه چند درصد آراي كردها را به سبد ائتلاف ملت بريزد در عمل به همان اندازه چند درصد راي ملي‌گراهاي حامي اين جريان را به سبد مخالفان سوق داد.
مشكل كردها مهم‌ترين مشكل تركيه مدرن است. كردها با حمايت از قليچدار اوغلو و عدم معرفي نامزد مستقل تاكتيك خوبي را دنبال كردند. اما اردوغان در مقابل از تاكتيك «كساني كه از قليچداراوغلو حمايت مي‌كنند از تروريست‌ها حمايت مي‌كنند» پيروي كرد. به نظر مي‌رسد اين سخنان بر گروهي از راي‌دهندگان كه به‌طور سنتي راي‌دهندگان اردوغان نبودند و از پ‌ك‌ك و تجزيه تركيه مي‌ترسيدند تاثير گذاشته است. مشكلات ساختاري، مشكل پناهندگان و مشكلات اقتصادي و بحران زلزله كه مخالفان در جريان انتخابات مطرح كردند همچنان نيز وجود دارد اما اپوزيسيون نتوانست هزينه برقراري رابطه هر چند غير مستقيم با پ‌ك‌ك را محاسبه كند كه در تضاد با نهاد دولت- ملت تركيه است.
اگر به دلايل اين شكست عميق‌تر نگاه كنيم، اولا بخش قابل توجهي از راي‌دهندگان از ترس بروز بي‌ثباتي و نبود چشم‌انداز روشن در فرداي پيروزي مخالفان به دولت فعلي راي دادند زيرا آنها خواهان ثبات و امنيت در تركيه بودند. شايد اين درست نباشد اما اردوغان با اين كارت خوب بازي كرد و از راي‌دهندگان پاسخ مثبت گرفت. يعني بيش از 49 درصد مردم معتقد بودند كه مي‌توانند بر مشكلات اقتصادي، سياسي و بين‌المللي با اردوغان فايق آيند. ثانيا كساني كه فكر مي‌كردند حزب عدالت و توسعه در حال ضعيف شدن است اشتباه مي‌كردند. حزب عدالت و توسعه بدون شك نشان داده است كه همچنان يك «ماشين انتخاباتي» است و با تمام توان و با استفاده از امكانات دولتي بار ديگر بارگيري و راهي جاده حكمراني شد.
دليل سوم 6 ميليون راي اولي نسل جديد است. همه فكر مي‌كردند كه جوانان بيشتر به قليچدار اوغلو و تغيير گرايش دارند اما ديديم كه جوانان در طرف طيف خاصي نبودند و آرا تقسيم شد. بايد خاطرنشان كرد برخلاف آنچه محافل روشنفكري در فضاي مجازي تحليل مي‌كردند جوانان فقط دانشجويان يا جوانان ساكن در محله‌هاي زيباي استانبول نيستند. در شهرها و روستاهاي كوچك آناتولي نيز جواناني وجود دارند كه به اردوغان راي دادند اگرچه نسبتا در اقليت هستند.
اين آراي ملي‌گرايان بود نه آراي كردها كه تعيين‌كننده انتخابات بود
در تركيه آراي ملي‌گرايان تعيين‌كننده انتخابات بود نه آراي كردها. تركيه كشوري است كه سريع‌تر از بقيه از جريانات سياسي ديگر كشورها تاثير مي‌گيرد و تقريبا در هر دوره‌اي همين بوده است. در حالي كه احزاب راست راديكال در همسايگي تركيه در صربستان و مجارستان به قدرت مي‌رسند، يا گفتمان اقتدارگرايي در روسيه، چين، اسراييل و حتي امريكا نيز سكان حكمراني را به دست مي‌گيرد آيا در كشوري به مانند تركيه ائتلاف ميز شش‌نفره شانسي براي حكومت كردن مي‌تواند داشته باشد؟ آيا مي‌توان گفت كه تركيه تحت‌تاثير جريان ملي‌گرايي در جهان نيست؟
موفقيت MHP تصادفي نيست
آنچه هميشه از نتايج نظرسنجي‌ها به بيرون درز مي‌كند بيان‌كننده اين گذاره است كه حزب حركت ملي يا MHP در هر انتخاباتي زير حد نصاب است. اما اين يك توهم است. MHP قوي‌ترين جنبش جوانان را در تركيه دارد. در سراسر تركيه نهادي به نام كانون‌هاي ملت Ülkü Ocakları وجود دارد كه رسالتي تاريخي بر عهده دارند و همچنان فعالانه به كار خود ادامه مي‌دهند و جوانان و نوجوانان در اين نهاد به فعاليت مي‌پردازند. مي‌توان گفت كه MHP فقط يك حزب نيست بلكه يك روبناي ايدئولوژيك است و اين ساختار توده‌هايي را سازماندهي مي‌كند كه به مليت ترك اعتقاد دارند. حزبي كه داراي سازمان جوانان و كانون باشد هرگز از بين نمي‌رود. برخلاف انتظارات MHP در اين دور از انتخابات پارلماني با كسب بيش از ده درصد آرا 50 نماينده راهي مجلس كرد حتي بيشتر از انتخابات پيشين.
نتايج خلاف پيش‌بيني نظرسنجي‌ها
يكي از جنبه‌هاي جالب اين دور از انتخابات رياست‌جمهوري و پارلماني تركيه نتايج تعجب‌برانگيز و خلاف پيش‌بيني نظرسنجي‌ها بود كه تيتروار بر مي‌شماريم.
يكي از تعحب‌برانگيزترين نتايج اين دور از انتخابات آراي وارده به سبد اردوغان و ائتلاف جمهور از مناطق زلزله‌زده و عمدتا كردنشين بود. تا قبل از 14 مه آنچه از سوي افكار عمومي پيش‌بيني مي‌شد سقوط آزاد آراي دولت حاكم به دليل ناكارآمدي در مديريت مناطق زلزله‌زده به نسبت دوره‌هاي پيشين بود. دولت اردوغان به ناتواني در مديريت بحران، عدم كمك‌رساني سريع به زلزله‌زدگان و مهم‌تر از همه دادن مجوز ساخت‌وساز به شركت‌هاي بساز بفروش كه مقصر اصلي شمار قربانيان زياد ساختمان‌هاي بي‌كيفيت و سست پايه بودند متهم بود بنابراين آنچه همگان توقع آن را داشتند افزايش راي مخالفان اردوغان در اين مناطق بود كارتي كه مخالفان روي آن حساب ويژه‌اي كرده بودند. اما آنچه از صندوق‌هاي راي اين مناطق خارج شد تقريبا همه را شوكه كرد. اردوغان در8 استان زلزله‌زده در ميان آنها قهرمان مرش مركز زلزله، هاتاي و شانلي اورفا با اختلاف قليچداراوغلو را شكست داد. در يك استان هردو به يك اندازه 48 درصد آرا را به خود اختصاص دادند و در يك استان نيز از قليچدار اوغلو شكست خورد.
MHP حزب حركت ملي تقريبا با اجماع شگفتي‌ساز اين دوره از انتخابات بود حزبي كه تا روز 14 مه هيچ‌كس باور نمي‌كرد حد نصاب را رد كند و تصور مي‌شد حدود 5 درصد آرا را به دست آورد درنهايت با كسب 08/10آرا 50 نماينده روانه مجلس كرد. مسلط بودن گفتمان ملي‌گرايي و امنيت‌گرايي در بين مردم تركيه در اين برهه باعث شد شعارهاي حزب حركت ملي پاسخ مثبتي از راي‌دهندگان بگيرد.
بازگشت جريان ملي‌گرايي راديكال پس از برهه‌اي طولاني به عرصه سياست و اجتماع تركيه به گونه‌اي كه در كنار حزب عدالت و توسعه كه بزرگ‌ترين نماينده جريان ملي مذهبي است احزابِ راستِ راديكالِ حركت ملي و احزاب منشعب از آن يعني حزب خوب و حزب ظفر سرجمع 20 درصد كل آرا را به دست آوردند. سينان اوغان نامزد ائتلاف آتا، ائتلاف ملي‌گرايان راديكال مخالف اردوغان نيز بيش از 5 درصد كل آراي رياست‌جمهوري را به خود اختصاص دا به گونه‌اي كه سرنوشت دور آتي انتخابات در 28 مه به راي‌دهندگان او بستگي دارد.
عدم موفقيت چشمگير مخالفان به نسبت دور پيش در سال2018 به گونه‌اي كه حزب چپ كردي دموكراتيك خلق‌ها موسوم به HDP كه در اين دور با نام حزب چپ سبز يا YSP در انتخابات شركت كرده بود نتوانست شمار كرسي‌هاي پيشين خود را حفظ كند و با از دست دادن 6كرسي به نسبت دوره قبل با هشت درصد آرا تعداد61 كرسي مجلس نمايندگان را به خود اختصاص داد. از طرفي ديگر حزب خوب يا İYİ هم‌پيمان حزب جمهوري‌خواه خلق در ائتلاف ملت مانند دوره قبل با نه درصد آرا تنها توانست يك كرسي به شمار كرسي‌هاي خود در مجلس نمايندگان اضافه كند و در مجموع حائز44 كرسي شد. حزب جمهوري‌خواه خلق نيز با سه درصد افزايش به نسبت دوره قبل با كسب 25 درصد آرا تنها توانست 23 كرسي به شمار كرسي‌هاي خود در مجلس اضافه كند و در مجموع 169كرسي كسب كند. احزاب آينده به رهبري داود اغلو، دموكراسي و پيشرفت به رهبري باباجان و سعادت به رهبري كارامولااوغلو كه همگي نماينده راست مذهبي تركيه به شمار مي‌روند نه تنها در كارزار مبارزه با اردوغان كه روزگاري همرزم او بودند هيچ پايگاه رايي به حزب جمهوري‌خواه خلق اضافه نكردند و هيچ نماينده‌اي نيز به مجلس نفرستادند بلكه به دليل حضور در ائتلاف ملت هركدام نمايندگاني از ليست جمهوري‌خواه خلق دريافت خواهند كرد تا در مجلس حضور داشته باشند امري كه با گذشت تنها دو روز از انتخابات باعث موجي از اعتراضات در درون بدنه حزب جمهوري‌خواه خلق شده است مبني بر اينكه اين احزاب بدون هيچ دستاوردي تنها سواري مجاني گرفته‌اند. شكست تلخ ديگري براي اين احزاب آراي غافلگيركننده حزب «دوباره رفاه» به رهبري فاتح اربكان بود حزبي كه از جريان ريشه‌دار ملي گوروش و مرحوم نجم‌الدين اربكان مي‌آيد كه روزگاري اردوغان، علي باباجان، داوداوغلو و كارامولااوغلو نيز همگام و همراه آن بودند و در اين دوره از انتخابات با كناره‌گيري به نفع اردوغان دوباره به جرگه ياران و متحدان او بازگشت و در كمال ناباوري توانست 5 نماينده راهي مجلس كند اين رقم در مقايسه با سه حزب راست مذهبي داوداوغلو، باباجان و كارامولا اوغلو كه به‌رغم حجم وسيع تبليغات و هياهو هيچ نماينده‌اي راهي مجلس نكردند پيروزي بزرگي است. به عبارت ديگر مي‌توان گفت به‌رغم حجم تبليغات وسيع و گسترده و بسيج همگاني همه احزاب مخالف عليه اردوغان آنچه در صحنه عمل به وقوع پيوست دستاورد ناچيز و اندكي است.
توانايي دوباره حزب عدالت و توسعه و شخص اردوغان در راي‌گيري از مناطق كردنشين يكي ديگر از نكات مهم اين دور از انتخابات بود. اگرچه كردها عموما از اردوغان دل پري دارند و همه توان خود را براي حمايت از رقيب اردوغان كمال قليچدار اوغلو بسيج كردند اما آنچه مشاهده كرديم اين واقعيت بود كه هنوز اردوغان و حزب عدالت و توسعه مي‌توانند آراي توده‌هاي محافظه‌كار و مذهبي مناطق كردنشين را به سوي خود جذب كنند، به‌طوري‌كه در شهرهاي شانلي اورفا، بينگول، ملاتيا، ارزروم، الازيغ و آديامان با اختلاف اردوغان راي اول آورد و در بقيه شهرهاي كردنشين نيز كه قليچدار اوغلو راي اول را تصاحب كرد اردوغان در همه آنها دست‌كم 25 درصد آرا به دست آورده است. برحسب ائتلاف نيز ائتلاف جمهور در مناطق كردنشين با كسب23/45 درصد در مقابل 79/ 34درصد ائتلاف كردها موسوم به ائتلاف كار و آزادي حائز جايگاه اول شد.
شكست محتوم پروژه بازگشت به سيستم پارلماني توسط مخالفان. با توجه به اينكه ائتلاف جمهور با كسب 322كرسي از مجموع 600 كرسي پارلمان بيشتر از نصف كرسي‌ها را تصاحب كرده است حتي در صورت پيروزي قليچدار اوغلو در دور دوم عملا هيچ كاري براي تصويب و بازگرداندن سيستم پارلماني نمي‌تواند از پيش ببرد امري كه همه اميدها براي تغيير نوع سيستم حكمراني در بدنه مخالفان را به محاق برده است.
درسي كه از اين انتخابات مي‌توان گرفت اين است كه تقريبا تمام شركت‌هاي نظرسنجي عاجز از پيش‌بيني ميزان آراي اردوغان و پيروزي چشم‌نواز او در اين دوره بودند. بيشتر مراكز نظرسنجي در تركيه وابستگي تشكيلاتي به جريان‌هاي سياسي دارند و به نوعي مشغول كار سياسي و هدايت افكار عمومي در راستاي تقويت پايگاه احزاب مطلوب و تضعيف جايگاه احزاب رقيب هستند. البته ناگفته نماند پايگاه اردوغان بيشتر در بين قشر محافظه‌كار، مذهبي، سنتي، سالخورده و در حاشيه جامعه است كه تمايلي براي ابراز نظرات خود به صورت فعال بر خلاف پايگاه جوان حزب رقيب ندارد. به تبعِ مراكز نظرسنجي تركيه رسانه‌هاي ايران و غرب نيز دچار اشتباه تحليل و در نتيجه ناتوان از خوانش صحيح ديناميزم‌هاي سوسيوپولتيك جامعه تركيه شدند. به‌طوري‌كه آنچه در صحنه عمل به وقوع پيوست با تصور مخدوش آنها از جامعه تركيه كاملا در تضاد بود به همين دليل نتايج باعث شگفتي آنها شد.
چرا آراي اردوغان هر دوره در خارج كشور بالاست؟
نه تنها براي اين انتخابات، بلكه مدت‌هاست كه اردوغان روي ترك‌هاي خارج از كشور در اروپا سرمايه‌گذاري زيادي كرده است. شبكه وسيع مساجد، سازمان‌هاي كمك‌كننده مردمي و ارتباط نزديك با دياسپوراي ترك در خارج از كشور از اقدامات مهم اردوغان بوده است. برخلاف او احزاب مخالف در خارج كشور سازماندهي و شبكه‌سازي چنداني ندارند.
نكته ديگر تركيب جامعه‌شناختي ترك‌هاي مقيم اروپا است. من در مورد نسل دوم و سوم صحبت نمي‌كنم، بلكه نسل اولي كه مدت‌هاست در اروپا زندگي مي‌كند و فكر مي‌كنم اين عامل بسيار مهم است. مي‌توان گفت اين جمعيت عموما از شهرهايي مي‌آيند كه محافظه‌كار هستند، مستقيما از آناتولي مي‌آيند بدون اينكه تجربه زيست در آنكارا، استانبول، ازمير يا آنتاليا را داشته باشند در نتيجه ارزش‌هاي بسيار محافظه‌كارانه خود را حفظ كرده و هر دوره به اردوغان راي مي‌دهند.
عامل ديگر كردهاي اروپا هستند. مي‌دانيم كه پ‌ك‌ك در اروپا و به خصوص در فرانسه و آلمان بسيار فعال است. فعاليت آزادانه سياسي پ‌ك‌ك در اروپا ترك‌ها را وادار مي‌كند كه بيشتر به اردوغان راي بدهند، در بلژيك و هلند نيز همين وضعيت است. اينها واقعيت‌هاي سخت سياست تركيه است كه بايد در تحليل در نظر گرفته شوند.
عامل سوم وضعيت اقتصادي و تورم بالاي تركيه است. ترك‌هاي اروپا در دهه‌هاي گذشته در چندين موج براي كار راهي اروپا شدند نسل اول اين مردمان عموما با تفاهم دولت تركيه و كشورهاي اروپا براي استخدام كارگري در مراكز صنعتي راهي اين كشورها شدند. تورم بالا و كاهش نرخ برابري لير در برابر يورو باعث شده ترك‌هاي اروپا با درآمد كارگري نيز بتوانند در كشور خود بعد از مدت‌ها در بخش مسكن و اموال غير منقول سرمايه‌گذاري كنند و از اين راه براي دوره بعد از بازنشستگي سرمايه‌اي داشته باشند، مضاف بر اين نرخ بالاي يورو در تركيه باعث فعال شدن صنعت توريسمِ آنچه در زبان تركي تحت عنوان «غربت‌چي‌ها» يا ترك‌هاي مقيم اروپا ناميده مي‌شود بشود به‌طوري‌كه سالانه حدود سه ميليون ترك مقيم اروپا براي تعطيلات و سفر تفريحي به تركيه مسافرت مي‌كنند، طبيعتا از نقطه‌نظر آنها اين از موهبات دولت اردوغان است.
عامل آخر را مي‌توان از منظر جامعه‌شناسي دياسپورا بررسي كرد. مهاجران در اروپا به‌طور عام و مهاجران ترك در اروپا به‌طور خاص هميشه از جايگاه خود به عنوان شهرونداني كه هنوز با عنوان «مو مشكي»ها به معناي جهان سومي از سوي اروپاييان صدا زده مي‌شوند ناراحتند. نوع نگاه اروپاييان به مهاجران خاورميانه و عموما مسلمانان و عدم ادغام كامل آنها در ساختارهاي فرهنگي- اجتماعي جوامع اروپايي هميشه عامل برخورد و تنش بين اين مهاجران با شهروندان بومي اروپا بوده است در چنين فضايي گفتمان ملي اسلامي اردوغان كه هميشه به عنوان حامي ترك‌هاي خارج كشور خود را معرفي كرده است و در صحنه روابط و سياست بين‌الملل نيز گاهي در برابر غرب و اروپا موضع‌گيري‌هاي تندي مي‌گيرد بي‌گمان خريدار خواهد داشت.
در پايان بايدگفت كه نبايد منتظر هيچ غافلگيري در دور دوم انتخابات باشيم. هيچ مدركي مبني بر اينكه آراي سينان اوغان به سبد قليچدار اوغلو خواهد رفت وجود ندارد زيرا مسلما در هر صورت راي‌دهندگان راديكال اوغان به كسي كه متحد حزب سياسي شاخه پ‌ك‌ك باشد راي نخواهند داد. شهروندان ترك نشان داده‌اند گفتمان ثبات، امنيت و ملي‌گرايي را بر هر چيز ديگري حتي با وجود بحران اقتصادي و تورم ترجيح مي‌دهند. بنابراين مي‌توان گفت ترك‌ها مايل هستند دولت و مجلس يكدست و بي‌حاشيه باشد تا اينكه شاهد درگيري و نزاع‌هاي سياسي دو بلوك در مجلس و دولت باشند. مي‌توان پيش‌بيني كرد آراي اردوغان در دور دوم از دور اول نيز بيشتر خواهد بود.
دكتراي روابط بين‌الملل از تركيه
چرا قليچداراوغلو طبق انتظارها ظاهر نشد
اولا بخش قابل توجهي از راي‌دهندگان از ترس بروز بي‌ثباتي و نبود چشم‌انداز روشن در فرداي پيروزي مخالفان به دولت فعلي راي دادند زيرا آنها خواهان ثبات و امنيت در تركيه بودند. شايد اين درست نباشد اما اردوغان با اين كارت خوب بازي كرد و از راي‌دهندگان پاسخ مثبت گرفت. يعني بيش از 49 درصد مردم معتقد بودند كه مي‌توانند بر مشكلات اقتصادي، سياسي و بين‌المللي با اردوغان فايق آيند
ثانيا كساني كه فكر مي‌كردند حزب عدالت و توسعه در حال ضعيف شدن است اشتباه مي‌كردند. حزب عدالت و توسعه بدون شك نشان داده است كه همچنان يك «ماشين انتخاباتي» است و با تمام توان و با استفاده از امكانات دولتي بار ديگر بارگيري و راهي جاده حكمراني شد
دليل سوم 6 ميليون راي اولي نسل جديد است. همه فكر مي‌كردند كه جوانان بيشتر به قليچدار اوغلو و تغيير گرايش دارند اما ديديم كه جوانان در طرف طيف خاصي نبودند و آرا تقسيم شد. بايد خاطرنشان كرد برخلاف آنچه محافل روشنفكري در فضاي مجازي تحليل مي‌كردند جوانان فقط دانشجويان يا جوانان ساكن در محله‌هاي زيباي استانبول نيستند. در شهرها و روستاهاي كوچك آناتولي نيز جواناني وجود دارند كه به اردوغان راي دادند اگرچه نسبتا در اقليت هستند