درنگي بر يك رويداد سالانه در حوزه هنرهاي تجسمي
وقتي حراج تهران فيل هوا كرد
اين رويداد هنري امسال براي اولين بار به صورت «آنلاين» برگزار شد
جانان كاظمي
آنچه پس از همه‌گيري كرونا بيش از پيش خود را در ماركت هنر جهان نشان داد، برگزاري حراج‌ها، آرت‌فرها و نمايشگاه‌هاي آنلاين هنري بود. موضوعي كه برخلاف پيش‌بيني‌ها، طي دو سال بيش از يك دهه نوآوري و تحول را براي بازار هنر فراهم كرد. كرونا فعاليت‌هاي خانه‌هاي حراج، آرت‌فرها و گالري‌ها را به سمت فروش آنلاين هدايت كرد و افزايش اين رويدادهاي هنري باعث شد تا مجموعه‌داران نيز ريسك خريد اثر هنري بر اساس عكس‌ها و فيلم‌هاي با وضوح بالا را بپذيرند. به نظر مي‌رسد كه با وجود پايان اين همه‌گيري، دستاوردهاي فروش آنلاين براي حراج خانه‌هاي بزرگ آثار هنري به ارمغان مانده و هنوز شاهد هستيم كه حراج‌هاي كريستيز، ساتبيز، بونامز و فيليپس همچنان به برگزاري حراج آنلاين همت مي‌ورزند. اين مساله باعث شده تا حراج تهران نيز پس از وقفه‌اي چند ساله به اين سمت گرايش پيدا كند تا از مزاياي حراج‌هاي آنلاين بهره بگيرد. اين رويداد هنري كه در دوره كرونا نيز تن به برگزاري حراج آنلاين نداد و در اوج دوران همه‌گيري كوويد - 19 رويدادهاي خود را با رعايت پروتكل‌هاي بهداشتي به صورت حضوري برگزار مي‌كرد، حالا كه حراج‌هاي آنلاين در بازار هنر خودي نشان داده‌اند، براي اولين بار اقدام به برگزاري حراج آنلاين كرد.
نقدها و نظرها در بازار هنر
هجدهمين حراج تهران هفته گذشته طي 4 روز برپايي نمايشگاه در يك مجتمع تجاري، برخلاف ادوار گذشته خود، بستري را براي خريد آنلاين بر سايت اين حراج‌خانه ايجاد كرد تا خريداران آثار هنري پس از ديدن آثار به شكل حضوري، به صورت آنلاين آثار خود را خريداري كنند. اين موضوع اگرچه به نظر مي‌رسد خيلي دير به ذهن مديران اين حراج رسيد، توانست دستاوردهايي نيز به همراه داشته باشد. گسترش حضور مخاطبان حراج، افزايش خريداران آثار هنري از شهرهاي مختلف، معرفي چهره‌هاي جديد به ماركت هنر و... هر كدام مي‌تواند به رونق بازار هنر در كشور منتج شود؛ با اين حال نبايد از معايب اين شيوه از برگزاري هم غافل ماند؛ نبود زيرساخت‌هاي مناسب در بستر آنلاين به دليل اختلال در اينترنت و رونق شيوه سنتي خريد و فروش آثار هنري در كشور از عمده‌ترين موانع چنين رويداد اقتصادي در عرصه هنر است. با وجود اين نمي‌توان از اين موضوع نيز به سادگي گذشت كه حراج‌هاي آنلاين مي‌توانند مكمل خوبي براي ايجاد اشتغال و حتي زمينه‌اي بهتر براي تجارت هنر باشند.
حراج‌خانه‌اي كه ريسك نمي‌كند
اما نگاهي اجمالي به حراج هجدهم تهران كه به صورت آنلاين برگزار شد، نشان مي‌دهد كه هنوز اطمينان خاطر از سوي اين حراج‌خانه و مجموعه‌داران حاصل نشده است. ارائه آثار بسياري از هنرمندان جوان كه براي اولين بار وارد بازار هنر شده‌اند كه نزديك به 60 درصد آثار اين دوره از حراج را شامل مي‌شد، خود مؤيد اين موضوع است كه مديران اين حراج تلاش داشته‌اند تا آثار كم‌قيمت را در حراج آنلاين به بازار هنر معرفي كنند تا ريسك عدم خريد آثار گرانقيمت را كه در حراج‌هاي حضوري بيشترين تقاضا را دارند، پايين بياورند. از سوي ديگر ارائه آثار كمتر شناخته شده از هنرمندان تثبيت شده در بازار هنر ايران مانند اثر پرويز تناولي يا پرويز كلانتري، عرضه اثر روي كاغذ آيدين آغداشلو به جاي آثار روي بوم اين هنرمند كه تقاضاي زيادي در بازار هنر دارد و... جملگي از عدم اطمينان اين حراج‌خانه به بازار آنلاين هنر حكايت دارد. اين در حالي است كه حراج‌خانه‌هاي بين‌المللي مثل فليپس در سال 2020 در اوج دوران كرونا در مجموع 5/134 ميليون دلار درآمد از طريق حراج‌هاي آنلاين كسب كردند.
ظهور نسل تازه در ماركت هنر
اما آنچه در اين دوره از حراج تهران با تمام كاستي‌ها و نبود ريسك در بازار هنر مشهود بود، معرفي چهره‌هاي جديدي به ماركت هنر ايران بود. هنرمندان جوان و نوظهوري كه بيشترين پيشنهاد از سوي مجموعه‌داران را داشتند و توانستند به عنوان يك چهره جديد در ماركت هنر مطرح شوند. در اين دوره از حراج تهران از ميان 116 هنرمند 61 هنرمند جديد براي اولين بار آثارشان در يك حراج هنري معرفي مي‌شد كه اغلب آنها رشد قيمتي قابل توجهي داشتند كه نشان از آن دارد، ماركت هنر ايران نياز به پوست‌اندازي دارد و پس از عرضه ساليان آثار هنرمندان تثبيت شده، بايد خون تازه‌اي به بازار هنر تزريق شود. اينكه در اين دوره از حراج اثري از بارانا سعادت كه با كمينه و بيشينه 50 تا 70 ميليون به 3 برابر قيمت 187 ميليون تومان به فروش مي‌رسد، يا تابلوي «ساختمان سينگر در خيابان سعدي» مرجان نعمتي با كمينه و بيشينه 80 تا 120 ميليون به قيمت 242 ميليون فروخته مي‌شود و يا تابلويي از برادران قاسمي (مرتضي، سينا و مجتبي) كه با رويكردي معاصر خلق شده، با وجود كمينه 300 تا 400 ميليوني به قيمت 770 ميليون فروش مي‌رود؛ در كنار آثار 31 هنرمند جوان نوظهور كه آثارشان بالاتر از كمينه و بيشينه حراج فروش رفتند، نشان از اين موضوع دارد كه حراج آنلاين ظرفيت‌هاي بالقوه خوبي داشته است كه تاكنون كمتر به آن پرداخته شده است.
رقابت شانه به شانه
اما با وجود گذشت 3 سال از رونق حراج‌هاي آنلاين، به ويژه حراج‌هاي هنر خاورميانه و اسلامي، حراج خانه‌هاي بين‌المللي كريستيز، ساتبيز، بونامز و... ركوردهاي ثبت شده در حراج‌هاي آنلاين اين رويدادهاي هنري و اقتصادي، هنوز فاصله معناداري با حراج‌هاي حضوري آنها دارند و هنوز اين حراج‌ها نتوانسته‌اند به رقم‌هاي بالاي 2 ميليون دلار براي هنر منطقه دست پيدا كنند. اما حراج تهران در اولين تجربه خود نشان داد كه رقابت شانه به شانه با اين رويدادها دارد و نه تنها رقم فروش حراج حضوري هنر معاصر اين رويداد، در سال گذشته، تفاوت زيادي با حراج هنر معاصر آنلاين آن ندارد، بلكه در اولين گام حضور اين حراج در تجارت الكترونيك، حتي به فروش يك ميليون و 300 دلاري هم دست پيدا كرده كه از بسياري از حراج‌هاي مرتبط با هنر خاورميانه بسيار بيشتر است. از اين رو توجه به برگزاري شيوه‌هاي جديد در برپايي حراج‌هاي هنري، رويكرد با ريسك بالا به هنرمندان جوان در ميدان تجسمي كشور و ظرفيت‌سازي براي حضور مجموعه‌داران هنري از سراسر كشور از طريق بسترهاي آنلاين، بايد جدي گرفته شود تا هنر ايران جايگاه خود به عنوان هنر اول منطقه را حفظ و در جهت رشد آن گام بردارد.
ارائه آثار بسیاری از هنرمندان جوان که برای اولین بار وارد بازار هنر شده‌اند که نزدیک به 60 درصد آثار این دوره از حراج را شامل می‌شد، موید آن است که مدیران این حراج تلاش داشته‌اند تا آثار کم‌قیمت را در حراج آنلاین به بازار هنر معرفی کنند تا ریسک عدم خرید آثار گران‌قیمت را که در حراج‌های حضوری بیشترین تقاضا را دارند، پایین بیاورند.
با وجود گذشت 3 سال از رونق حراج‌های آنلاین، به ویژه حراج‌های هنر خاورمیانه و اسلامی، حراج خانه‌های بین‌المللی کریستیز، ساتبیز، بونامز و ... رکوردهای ثبت شده در این حراج‌ها، هنوز فاصله معناداری با حراج‌های حضوری آنها دارند... اما حراج تهران در اولین تجربه خود نشان داد که رقابت شانه به شانه با رویدادهای حضوری دارد.