چالش انتقال آب از درياي عمان به تهران
مهدي زارع
استاندار تهران دهم بهمن ۱۴۰۳ گفت: «انتقال آب از درياي عمان براي استان تهران در حال پيگيري است.... باتوجه به بارگذاري‌هاي جمعيتي كه در سطح استان تهران و شهرستان‌هاي آن صورت گرفته باعث شده كه مصرف آب شرب بهداشتي افزايش پيدا كند. شهرستان رباط‌كريم با ۱۹ برابر ميانگين كشوري تراكم جمعيت دارد. در مساحت كمتر از ۳۰۰ كيلومتر مربع جمعيت قابل‌توجهي دارد كه سرانه شهرستان را به ۷۶۵ نفر رسانده است ... يكي از مهم‌ترين موضوعاتي كه در دولت چهاردهم در دستور كار قرار گرفته تامين منابع آب در سه مقطع كوتاه‌مدت، ميان‌مدت كه بحث انتقال آب از سد لار و اجراي خط دوم از سد طالقان و تكميل رينگ قمر بني‌هاشم است كه عملا نقش تعادل‌بخشي در توزيع آب در استان تهران و شهرستان استان را دارد. در بلندمدت انتقال آب از درياي عمان براي استان‌هاي كم‌آب و استان تهران [مطرح است] كه مطالعات آن آغاز شده و با ورود بخش خصوصي و حمايت دولت اين كار صورت پذيرفته است.» دولت‌‌ها در دهه‌هاي اخير پروژه‌هاي انتقال آب قابل‌توجهي را با هدف رسيدگي به مسائل كم‌آبي در استان‌هاي مختلف از جمله تهران اجرا كرده‌اند.
يكي از اين پروژه‌ها شيرين‌سازي آب دريا از درياي عمان و انتقال آن به استان‌هاي مركزي ايران با تمركز بر تامين آب شرب مناطقي است كه در حال حاضر با كمبود شديد آب مواجه هستند. هدف اوليه اين پروژه تامين آب شيرين چند استان ازجمله تهران با استفاده از آب شيرين شده درياي عمان است. اين پروژه براي انتقال آب از طريق يك شبكه خط لوله گسترده به طول تقريبا 3700 كيلومتر طراحي شده است. اين ابتكار بخشي از يك استراتژي گسترده‌تر براي كاهش كمبود آب در مناطق خشك ايران است.
شبكه گسترده‌اي از خطوط لوله براي انتقال آب از مناطق داراي منابع مازاد به مناطقي كه با كمبود مواجه هستند طراحي شده و مقدار آب انتقالي از طريق اين خطوط لوله بسته به پروژه‌هاي خاص و نيازهاي منطقه‌اي متفاوت است.
چندين پروژه بزرگ انتقال آب در استان‌هاي مختلف اجرا شده است. هدف اين پروژه‌ها انتقال آب از رودخانه‌ها، سدها و سفره‌هاي زيرزميني در مناطقي با منابع آبي فراوان به مناطقي است كه از خشكسالي رنج مي‌برند يا منابع كافي ندارند. برخي از سيستم‌هاي خط لوله قابل توجه عبارتند از: پروژه انتقال آب رودخانه كرخه با هدف تامين آب از رودخانه كرخه در استان خوزستان به فلات مركزي و پروژه انتقال آب زاينده‌رود كه آب را از زاينده‌رود در استان اصفهان به استان يزد انتقال مي‌دهد. پيش‌بيني مي‌شود پروژه رودخانه كرخه پس از بهره‌برداري كامل، سالانه حدود يك ميليارد متر مكعب آب انتقال دهد. اين پروژه‌ها با چالش‌هايي همراهند كه برخي از آنها چنين هستند: نگراني در مورد اختلالات زيست‌محيطي به دليل تغيير آبراهه‌هاي طبيعي، هزينه‌هاي بالا مرتبط با ساخت و نگهداري شبكه‌هاي خط لوله گسترده، امكان پايداري طولاني‌مدت انتقال حجم زياد آب در فواصل طولاني. براي انتقال آب از درياي عمان يكي از گزينه‌ها فرآيند نمك‌زدايي با فناوري‌هاي پيشرفته، به‌ويژه يك سامانه هيبريدي است كه اسمز معكوس (RO) و تقطير چند اثره (MED) را تركيب مي‌كند. انتظار مي‌رود اين روش روزانه حدود 2.5 ميليون متر مكعب آب شيرين شده توليد كند. تاسيسات آبگيري و نمك‌زدايي در شهرستان چابهار كه موقعيت استراتژيكي در امتداد سواحل درياي عمان دارد، قرار خواهد گرفت. پس از نمك‌زدايي، آب بايد از طريق يك سامانه خط لوله پيچيده كه شامل حدود 1700 كيلومتر خط لوله و حدود 17 ايستگاه پمپاژ است، منتقل شود. اين زيرساخت براي حصول اطمينان از اينكه آب تصفيه شده به طور موثر و قابل اطمينان به مقصد موردنظر خود مي‌رسد بسيار مهم است. تامين انرژي براي نمك‌زدايي و پمپاژ اين حجم از آب نيز از چالش‌هاي مهم بعدي خواهد بود. درحالي كه اين پروژه بلندپروازانه مزاياي قابل‌توجهي را از نظر تامين آب نويد مي‌دهد، اما در مورد اثرهاي بالقوه اكولوژيكي نيز با انتقاداتي مواجه است. نگراني‌هايي در مورد چگونگي اثرهاي نمك‌زدايي و انتقال آب در مقياس بزرگ بر اكوسيستم‌هاي محلي و تنوع زيستي مطرح است. هزينه‌هاي مربوط به انتقال آب توسط خطوط لوله در ايران براساس عوامل مختلفي از جمله: نوع خط لوله، زميني كه از آن عبور مي‌كند، فناوري مورد استفاده و الزامات خاص پروژه مي‌تواند به طور قابل‌توجهي متفاوت باشد. مطالعات و گزارش‌هاي اخير نشان مي‌دهد كه هزينه احداث خطوط لوله آب در ايران معمولا بين ۱۰۰ تا ۵۰۰ هزار دلار در هر كيلومتر متغير است. اين دامنه وسيع نشان‌دهنده تفاوت در موارد زير است: مثلا نوع مواد و جنس خط لوله، خطوط لوله‌اي كه در زمين‌هاي سخت (در كوه‌ها) كشيده مي‌شوند ممكن است به دليل چالش‌هاي مهندسي اضافي هزينه‌هاي ساخت و ساز بيشتري را متحمل شوند، لوله‌هاي با قطر بزرگ‌تر كه براي دبي بالاتر طراحي شده‌اند، معمولا هزينه بيشتري نسبت به لوله‌هاي كوچك‌تر دارند، بسته به استفاده از روش‌هاي سنتي ترانشه‌برداري يا استفاده از تكنيك‌هاي پيشرفته‌تر مانند حفاري جهت‌دار افقي نيز هزينه‌هاي متفاوت خواهند بود.