حسين‌بهشتي‌پور در گفتوگو با «اعتماد»:
دست‌ترامپ دربرابر برجام خالي است
سارا معصومي
كارشكني‌ها و فضاسازي‌هاي منفي ايالات متحده پيرامون ايران و چند و چون اجراي برنامه جامع اقدام مشترك همچنان ادامه دارد. نيكي هيلي، نماينده امريكا در سازمان ملل چند روز گذشته خود را در وين، پايتخت اتريش گذرانده است. نخستين ديدار با يوكيا آمانو، مديركل آژانس بين‌المللي انرژي اتمي بود و پس از آن هم ديدار با بازرسان و كارشناسان آژانس كه در تماس مستقيم با پرونده و فعاليت‌هاي هسته‌اي ايران هستند. در تمام اين ديدارها هم پرونده روي ميز ايران بوده است. نيكي هيلي مي‌گويد كه براي يافتن پاسخ اين پرسش كه آيا آژانس بين‌المللي انرژي اتمي دسترسي كافي و مورد نياز به سايت‌هاي نظامي ايران را دارد يا خير، به وين رفته است. ايران اما اين اظهارنظر را قبول نداشته و تاكيد دارد كه امريكا در تلاش براي اعمال فشار بر آژانس بين‌المللي انرژي اتمي است؛ رويه‌اي كه پيش از اين نيز مسبوق به سابقه بوده است و با همين اعمال فشارها بود كه پرونده ابعاد احتمالا نظامي برنامه هسته‌اي ايران مطرح شد و تا پيش از حصول برجام هم بيشترين اتهام‌ها بر تهران بر مبناي همين پرونده بود. نماينده امريكا در سازمان ملل ترجيح مي‌دهد كه عنوان ماموريت حقيقت يابي را به سفر خود به وين بدهد؛ ماموريتي كه در حقيقت بخشي از برنامه دونالد ترامپ براي تعيين سياست كلي امريكا در قبال ايران است كه البته برنامه جامع اقدام مشترك را هم شامل مي‌شود.
ديدار با بازرسان آژانس در پرونده ايران
پس از ديدار نيكي هيلي با يوكيا آمانو و همچنين تيمي از بازرسان آژانس بين‌المللي انرژي اتمي فعال در حوزه برنامه‌ها و فعاليت‌هاي هسته‌اي ايران بود كه رسانه‌هاي متعدد تيتر زدند كه امريكا همچنان نگران فعاليت‌هاي هسته‌اي ايران است. واشنگتن در حالي چنين ادعايي را مطرح مي‌كند كه آژانس بين‌المللي انرژي اتمي تاكنون در 7 گزارش دوره‌اي خود پايبندي ايران به توافق هسته‌اي را تاييد كرده است. در چنين شرايطي ادعاي نگراني از پايبندي ايران به توافق هسته‌اي در جامعه جهاني خريدار ندارد و البته كه آژانس نيز نمي‌تواند با توجه به تاييد هفت باره خود به راحتي ادعاي نقض برجام توسط ايران يا تخلف‌هاي جدي تهران در اين مورد را مطرح كند. نيكي هيلي در سخنان خود پيش و پس از ديدار با يوكيا آمانو ادعا كرد كه ايران در گذشته در برخي تاسيسات نظامي فعاليت‌هاي مشكوك داشته است و اكنون سوال اين است كه آيا بازرسان آژانس دوباره از آن مكان‌ها بازديد كرده‌اند تا مطمئن شوند كه فعاليت‌هايي كه در گذشته در اين تاسيسات صورت مي‌گرفته ديگر تكرار نخواهد شد؟ وي همچنين ادعا كرد كه آژانس بين‌المللي انرژي اتمي اين قدرت را دارد كه همين حالا از تاسيسات نظامي ايران بازرسي كند و به هر نقطه مشكوكي سر بزند و سوال ما اين است كه آيا اين كار را مي‌كنند؟ نيكي هيلي در حالي اين سخنان را بر زبان راند كه در پاسخ به نامه محمد جواد ظريف و واكنش‌هاي ايران به موضع‌گيري‌هاي وي پيش و پس از ديدار با آمانو ادعا كرده است كه براي اعمال فشار بر آژانس براي انجام كار خاصي به وين نرفته است؛ ادعايي كه به هيچ‌وجه با محتويات سخنان وي همخواني ندارد. نماينده امريكا در سازمان ملل در حالي اين ادعا را كرده كه آژانس بين‌المللي انرژي اتمي هرزمان كه اراده كند مي‌تواند از تاسيسات نظامي يا هر نقطه مشكوكي در ايران براساس برجام بازديد كند كه چنين مساله يا آزادي عملي در اختيار آژانس قرار نگرفته است. براساس متن برجام، درخواست‌هاي آژانس براي بازديد از تاسيسات نظامي ايران يا هر منطقه مشكوك بايد به اطلاع ايران رسانده شود و اين ايران است كه با توجه به دغدغه‌هاي امنيت ملي خود در مورد چگونگي بازديد يا نمونه‌برداري مستقيم يا غيرمستقيم تصميم‌گيري مي‌كند. علاوه بر اين زماني كه آژانس بين‌المللي انرژي اتمي ادعا كند كه در مورد برخي مواد اعلام نشده هسته‌اي يا فعاليت‌هاي اعلام نشده ايران در اين حوزه نگراني دارد يا آنها را مغاير با برجام يا پروتكل‌هاي آژانس بين‌المللي انرژي اتمي مي‌داند، بازرسان آژانس بايد اسناد و ادله كافي براي دليل اصرار بر بازديد از اماكن خاص را ارايه دهند. پس از آنكه اين اسناد و مدارك از سوي آژانس در اختيار ايران قرار گرفت ايران براي رفع نگراني‌هاي آژانس راهكارهايي را ارايه مي‌كند. اگر طرح‌ها و راهكارهاي ايران براي پاسخ دادن به چنين نگراني‌هايي راضي‌كننده نباشد، مكانيسمي وجود دارد كه براساس اجماع سه روز پس از عدم تفاهم ايران و طرف‌هاي مقابل در برجام، آنها مي‌توانند ايران را به برداشتن گام‌هاي ضروري براي پايان دادن به نگراني‌هاي آژانس وادار كنند. سخنگوي آژانس بين‌المللي انرژي اتمي در پاسخ به سوالي درباره جزييات بحث‌هاي آمانو و نيكي هيلي اعلام كرد كه نمي‌تواند در اين خصوص توضيحي بدهد. نيكي هيلي در حالي در چند روز گذشته به شكل دايم مساله بازديد از تاسيسات نظامي ايران را مطرح كرده است كه مقام‌هاي ارشد ايران مي‌گويند كه هرگز مجوز بازديد از سايت‌هاي نظامي خود را به بازرسان آژانس بين‌المللي انرژي اتمي نخواهند داد. نيكي هيلي در پاسخ به سوالي درباره مخالفت ايران با اين مساله گفت: چرا اگر چيزي براي پنهان كردن وجود ندارد، اجازه اين بازرسي را نمي‌دهند؟ اين ادعاي نيكي هيلي در حالي مطرح شده است كه تاسيسات نظامي در هر كشوري پروتكل اطلاعاتي و امنيتي ويژه خود را دارند و طبيعتا هيچ كشور مستقلي اجازه سرك كشي به تاسيسات نظامي خود را نمي‌دهد. محمد جواد ظريف، وزير امور خارجه كشورمان در گفت‌وگوي اخير خود با خبرگزاري ايسنا با اشاره به سفر نيكي هيلي به وين تاكيد كرده بود كه هرگونه اقدام از سوي ايالات متحده براي اعمال فشار به آژانس نقض برجام و نقض استقلال آژانس است. وي در ادامه سخنانش افزوده بود: ما اطمينان داريم آژانس با علم به مقرراتي كه به طور كلي بر رفتار آژانس به عنوان يك نهاد فني بين‌المللي حاكم است و با توجه به مفاد برجام و روش‌هايي كه براي نحوه نظارت بر پايبندي ايران در چارچوب برجام و كميسيون مشترك برجام مشخص شده است، حتما اجازه نخواهد داد با اين اقدام سفير امريكا استقلال و موقعيتش در صحنه بين‌المللي و در رابطه با اجراي برجام زير سوال برود. در بسياري از گزارش‌هايي كه در چند روز گذشته درباره سفر نيكي هيلي به وين و ديدار با رييس و بازرسان آژانس بين‌المللي انرژي اتمي منتشر شده است به مساله تهديد ايران به بازگشت به شرايط پيش از برجام در بازه زماني حداكثر 5 روز هم اشاره شده است. اشاره به سخنان علي اكبر صالحي، رييس سازمان انرژي اتمي ايران كه در تازه‌ترين اظهارات خود اعلام كرده بود كه در صورت تخطي طرف مقابل و خروج از برجام، ايران در بازه زماني 5 روز مي‌تواند غني‌سازي 20 درصد را آغاز كند. آژانس بين‌المللي انرژي اتمي در دسامبر سال 2015 پس از 12 سال پرونده ابعاد احتمالا نظامي برنامه هسته‌اي ايران را بست و در سايه توافق هسته‌اي نيز ايران به شفافيت‌سازي در مورد فعاليت‌هاي هسته‌اي خود كه تاكيد دارد كاملا صلح آميز است پرداخت كه 7 گزارش تاييد پايبندي ايران به تعهداتش كه از سوي آژانس بين‌المللي انرژي اتمي منتشر شده گوياي همين شفافيت‌سازي است. پيش از ديدار نيكي هيلي با يوكيا آمانو بود كه سخنگوي سازمان ملل در گفتوگو با خبرنگاران در مورد اين سفر و تلاش‌هاي امريكا براي كارشكني در آن تاكيد كرد كه دبيركل سازمان ملل برجام را يكي از مهم‌ترين موفقيت‌هاي ديپلماتيك كه منجر به حصول صلح و ثبات شد مي‌داند.
سه مسير براي خسته كردن ايران
تمركز بر مساله بازديد از تاسيسات نظامي در ايران به يكي ديگر از اضلاع تلاش‌هاي امريكا براي تحت فشار قرار دادن ايران بدل شده است. فعاليت‌هاي منطقه‌اي ايران و آزمايش‌هاي موشكي اين كشور هم دو ضلع مثلثي هستند كه دونالد ترامپ، رييس‌جمهور ايالات متحده تلاش مي‌كند با شكل دادن به آن حلقه را بر تهران تنگ‌تر كند. در دومين روز از ماه آگوست بود كه نيكي هيلي در نامه‌اي كه هم براي سفير ايتاليا به عنوان رييس كميته تحريم ايران در سازمان ملل و هم براي دبيركل سازمان ملل فرستاد و در آن تاكيد كرد كه به نمايندگي از كشورهاي فرانسه، آلمان، بريتانيا و امريكا اعلام مي‌كند كه ايران با آزمايش ماهواره بر سيمرغ اقدام به آزمايش موشكي كرده كه توانايي حمل كلاهك هسته‌اي را دارد. نيكي هيلي در همان نامه هم تاكيد كرده بود كه برنامه موشكي ايران نقض قطعنامه 2231 است لذا خواهان رسيدگي به اين مساله در شوراي امنيت شده بود. درحالي كه نام سه كشور اروپايي در اين نامه مشترك به چشم مي‌خورد اما فرانسه، بريتانيا و آلمان در تشديد تحريم‌هاي غيرهسته‌اي عليه ايران رويه امريكا را طي نكردند و در مسير خود كه تعامل با تهران پسابرجام بود، گام برداشتند. نماينده ايتاليا كه مسوول كميته تحريم ايران است در پاسخ به سي‌بي‌اس گفت كه وي تلاش مي‌كند موضعي واحد ميان كشورهاي دخيل در برجام ايجاد كند تا همگي با يك صداي واحد با ايران در اين زمينه سخن بگويند. در حالي كه نيكي هيلي مي‌گويد امريكا براي متوقف كردن آزمايش‌هاي موشكي ايران دست به هر كاري مي‌زند و در اين مسير همچنان به اعمال فشار ادامه مي‌دهد اما مساله آزمايش‌هاي موشكي ايران ارتباطي با آژانس بين‌المللي انرژي اتمي ندارد و البته در نگاهي كلان‌تر ارتباطي ميان اين آزمايش‌ها و برجام نيز نيست.گري سيك كه در دوره‌هاي ريگان، كارتر و فورد، عضو شوراي امنيت ملي كاخ سفيد بوده در اين خصوص به سي بي‌اس مي‌گويد: طرف‌هاي غربي در مورد برجام با هم به توافق رسيده‌اند اما آنها در كنار امريكا در مورد اعمال فشار بر ايران براي كاستن از فعاليت‌هاي موشكي آن قرار دارند. سيك در ادامه سخنانش تاكيد مي‌كند كه با وجود تنش‌هاي ميان تهران و واشنگتن، احتمال اينكه دولت ترامپ برجام را پاره كند، بسيار ناچيز است. وي در اين باره مي‌گويد: اگر ترامپ تخريب برجام به اسم ممانعت از آزمايش‌هاي موشكي را انتخاب كند، بايد به جهان بگويد كه براي خودداري از آزمايش‌هاي موشكي ايران راه براي توليد سلاح هسته‌اي ايران را با خروج از برجام هموار كرديم. (ايران همواره تاكيد كرده كه به دنبال سلاح هسته‌اي نيست و فعاليت‌هاي اين كشور در حوزه هسته‌اي همگي صلح‌آميز هستند.)
پايبندي ايران به برجام فوق‌العاده است
سايت هيل وابسته به كنگره امريكا در گزارشي تحليلي در مورد سفر نيكي هيلي به وين، نگاهي انتقادي به اين ماجرا داشته و نوشته است: نيكي هيلي درحالي براي تحت فشار قرار دادن آژانس بين‌المللي انرژي اتمي براي بازديد از تاسيسات نظامي مخفي ايران به وين سفر كرد كه هيچ‌گونه مدركي دال بر فعاليت ايران در حوزه‌هاي تسليحاتي هسته‌اي وجود ندارد. ايران نه در مرحله تحقيق و توسعه توليد سلاح و نه در مرحله غني‌سازي خطرناك در اين زمينه قرار دارد. آريانا طباطبايي از دانشگاه جورج تاون اعتقاد دارد كه در سايه برجام، سخت‌گيرانه‌ترين نظام‌هاي بازرسي عليه ايران اعمال شده كه تهران نيز داوطلبانه اين بازرسي‌ها و شفاف‌سازي‌ها را پذيرفته است. در حال حاضر بازرسي‌هاي روزانه از 18 تاسيسات هسته‌اي اعلام شده و 9 مكان ديگر كه مورد درخواست آژانس بوده صورت مي‌گيرد و مي‌توان گفت كه ميزان دسترسي آژانس بين‌المللي انرژي اتمي به تاسيسات ايران و ميزان پايبندي تهران به برجام بي‌سابقه و فوق‌العاده است. هيل در ادامه مي‌نويسد: آيا نگراني‌هاي نيكي هيلي كه در گفتوگو با مقام‌هاي آژانس بين‌المللي انرژي اتمي مطرح شده علت اصلي بوده يا تلاشي براي تخريب توافق هسته‌اي است كه در حال حاضر كاملا در مسير خود قرار دارد؟ به نظر مي‌رسد كه گزينه نخست صحيح‌تر باشد چرا كه نيكي هيلي پيش از اين سفر به صراحت اعلام كرد كه هنوز در مورد برجام به نظر واحدي نرسيده‌ايم و ترامپ تصميمي براي خروج از اين توافق هسته‌اي نگرفته است. حقيقت اين است كه دستاوردهاي امنيتي و ديپلماتيك برجام به اندازه‌اي است كه هرگونه زيرپاگذاشتن آن يك اشتباه مهلك است. امريكا با خروج از برجام نه تنها نشان مي‌دهد كه كشوري است كه نمي‌توان به آن اطمينان كرد بلكه امريكا و ايران را هم در مسير تنش غيرقابل مديريتي قرار مي‌دهد كه تبعات آن چيزي نخواهد بود كه واشنگتن به دنبال سر و كله زدن با آن باشد.