طرح مشاركتي جام در آموزش و پرورش ايران
سيدجواد حسيني
آموزش و پرورش پهن‌پيكرترين سازمان اداري از حيث ساختاري و اساسي‌ترين نهاد از حيث ماموريت است با بيشترين نيروي تحصيلكرده (بيش از يك ميليون) كه در قالب بيش از 115 هزار مدرسه به فعاليت‌هاي تربيتي و آموزشي اشتغال دارند. تمركزگرايي در اين نهاد گسترده موجب كند شدن تحول‌خواهي- نوآوري و در نتيجه كاهش كيفيت شده است و از همه مهم‌تر انگيزه تحول و نوآوري را مخدوش و در بسياري از موارد مدفون نموده است، لذا توسعه مشاركت بيش و پيش از هر سازماني در اين فراسازمان ضرورت و معنا مي‌يابد. در پهنه گسترده آموزش و پرورش و در نقاط مختلف استان‌ها و شهرستان‌ها و روستاهاي كشور و در سطوح بيش از 115 هزار مدرسه و مديران آن و بيش از يك ميليون معلم ايده‌ها و طرح‌هاي خلاقانه و نوآورانه‌اي وجود دارد كه يا در سطح مدارس و كلاس درس توسط معلمان و مدارس به اجرا گذاشته شده است. بر اين اساس و در راستاي نيل به اهداف و سياست‌هاي آموزش و پرورش و تحقق اهداف اسناد بالادستي ازجمله سند تحول بنيادين آموزش و پرورش و به منظور تبادل و بهره‌مندي از افكار، ايده‌ها و طرح‌هاي نوآورانه و خلاقانه معلمان، مربيان، مدرسان، مديران، معاونين، مشاوران، كارشناسان و همكاران زيرمجموعه آموزش و پرورش و خصوصا مدارس و نيز ساير عوامل سهيم و موثر در اين حوزه، ازجمله دانش‌آموزان، والدين، انجمن‌ها، تشكل‌ها و موسسات مرتبط با آموزش و پرورش و به منظور توسعه نهادمند مشاركت در آموزش و پرورش طرح جام (جمع‌آوري ايده‌هاي مطلوب) ارايه مي‌گردد. بدين طريق كه هر يك از مدارس يا مديران و معلمان يا صاحب‌نظران ايده مطلوبي را اجرا كرده يا در ذهن دارند در قالب معيني از طريق اين طرح به ادارات و ادارات كل و درنهايت به وزارتخانه ارسال دارند تا با بررسي‌ها و تعديل و اصلاح لازم ملي و فراگير گردد.
اين طرح مي‌تواند اهداف كلان و متعددي را دنبال كند.
- ارتقاي كيفيت خدمات آموزشي، پژوهشي، پرورشي، آموزش و پرورش - كمك به مديريت دانش، تبادل‌نظر و بهره‌مندي از ظرفيت خردجمعي در تصميم‌گيري‌ها - تقويت رويكرد علم بنياد و مشاركت‌محور در نظام تصميم‌گيري سازماني - جهت‌دهي به توانمندي‌هاي منابع انساني و هدايت طرح‌ها و ايده‌ها به سمت نيازمندي‌هاي نظام تعليم و تربيت - استفاده از درس‌آموخته‌ها و نتايج تعاملات صورت‌گرفته در سياست‌گذاري، برنامه‌ريزي و اجرا - ارج نهادن به انديشه‌ها، ايجاد پويايي و حمايت از جريان ايده‌ها در محيط‌هاي آموزشي و پرورشي - تقويت روحيه استقلال فكري، تفكر خلاق و فرهنگ مشاركت در حل مسائل مبتلابه اجتماعي - حمايت راهبردي از بروز و ظهور، توسعه و كاربست ايده‌هاي جديد - نظام‌مند كردن مسير دريافت، بازخورد و استفاده از نظرات و ايده‌هاي سازنده -كمك به توسعه حرفه‌اي معلمان، مديران و كاركنان مجموعه از طريق تعاملات علمي و فناورانه - مستندسازي تجربيات علمي تربيتي، ايجاد بانك اطلاعاتي از طرح‌ها و ايده‌هاي مطلوب و به اشتراك‌گذاري آنها.
نحوه شناسايي و دريافت ايده‌ها و طرح‌ها
هرگونه ايده نوآورانه‌اي كه توسط معلمان يا مدارس و كارشناسان اجرا شده يا در قالب يك ايده به ذهن‌شان رسيده است در قالب فرمت‌هاي خاص و طي فرآيندي نظام‌مند از مدرسه تا ستاد بررسي و درنهايت به كميته‌اي تحت عنوان «كميته رصد و كاربست مطالعات و طرح‌هاي ملي و بين‌المللي» و براساس معيارهاي تعيين شده، ارسال مي‌گردد و پس از بررسي تصميمات مقتضي نسبت به بازنشر و نحوه بهره‌برداري از آنها در سطح ادارات و مدارس اتخاذ مي‌گردد و در صورت تشخيص كميته مذكور به كارگروه‌ها و شوراهاي ذي‌ربط ارسال و پس از دريافت نظر اين شوراهاي تخصصي در كميته كاربست و رصد مطالعات ملي و بين‌المللي تصميم نهايي در مورد آن اتخاذ مي‌گردد و در هر صورت بازخورد نتايج بررسي كليه طرح‌ها و ايده‌هاي واصله به نحو مقتضي به اطلاع ذي‌نفعان مي‌رسد. يك نسخه از طرح‌ها و ايده‌هاي برگزيده براي استفاده ذي‌نفعان مي‌تواند در سايت مخصوص در وزارت، بارگذاري گردد.
در صورتي كه ايده يا طرح ارايه شده، حايز ويژگي‌هاي برتر شناخته شود، ضمن درنظر گرفتن مشوق مادي و معنوي مناسب براي ارايه‌دهنده يا ارايه‌دهندگان به پيشنهاد كميته، جهت بهره‌مندي و تعميم نتايج در بخش‌هاي مرتبط وزارت، حمايت‌ها و مشاركت‌هاي لازم براي اشاعه و اجرايي شدن طرح يا ايده توسط ستاد صورت گيرد.
معيارهاي اصلي برتر شناخته شدن ايده‌ها و طرح‌ها عبارتند از:
- مرتبط بودن با حيطه فعاليت و ماموريت‌هاي آموزش و پرورش - تحقق‌پذيري و قابليت پياده شدن براساس واقعيت‌هاي اجرايي موجود و امكانات و منابع دراختيار - برخورداري از قابليت اثرگذاري و ايجاد تغيير مثبت در نظام آموزش و پرورش - برخورداري از ظرفيت ايجاد ارزش افزوده و بهره‌وري براي سيستم - منتهي شدن اجراي طرح يا ايده به حل يكي از مسائل يا چالش‌هاي كنوني يا آينده آموزش و پرورش - برخورداري از پشتوانه علمي و تحليلي صحيح و ارايه شواهد، داده‌ها و مستندات كافي براي ايجاد اطمينان از داشتن ويژگي‌هاي ذكرشده دربندهاي فوق.
اجرايي‌سازي اين طرح باعث افزايش شوق مشاركت و غلبه بر شرايط ناخوشايند مقاومت و افزايش مسووليت به جاي وضعيت مايوس‌كننده بي‌تفاوتي مي‌گردد و قدرت خلاقيت و نوآوري و تحول‌خواهي را بر شرايط نامساعد ركود و كليشه‌گرايي در مدارس غالب خواهد نمود و ميدان وسيع نظام تعليم و تربيت را به جولانگاه ايده‌ها و انديشه‌ها مبدل ساخته و كارخانه عظيم‌الجثه و پهن‌پيكر آموزش و پرورش را چابك و پرثمر خواهد ساخت.