ندا جعفري
براساس گزارش منتشر شده از سازمان مديريت و برنامه‌ريزي استان تهران، مشاهده مي‌شود ضريب جيني در نقاط شهري در سال 1390 حدود 0.3568 بوده و در سال 1392 به پايين‌ترين مقدار خود در 12 سال اخير يعني 0.3512 رسيده است. پس از اين مقطع تا سال 1397 به شدت افزايش يافته و به 0.3940 رسيده است. اين درحالي است كه پس از سال 97 اين شاخص نزولي بوده و در سال گذشته با رقم 0.3696 به ثبت رسيده است. هر چند شاخص اندازه‌گيري نابرابري ثبت شده در 1401 پايين‌ترين ركورد پس از سال 96 است اما همچنان بالاتر از نيمه ابتدايي دهه 90 قرار دارد.
ضريب جيني (Gini coefficient) يكي از شاخص‌هاي اقتصادي است كه به وسيله آن، نابرابري مالي در يك كشور را محاسبه مي‌كنند. به زبان ساده‌تر، ضريب جيني نشان‌دهنده توزيع درآمد و پول بين افراد مختلف جامعه است، آنچه كه به عنوان اختلاف طبقاتي در جامعه مي‌شناسيم، به وسيله ضريب جيني محاسبه مي‌شود. افزايش ضريب جيني به منزله افزايش نابرابري و كاهش آن در زمره كاهش نابرابري به شمار مي‌آيد.
بررسي‌ها نشان مي‌دهد ضريب جيني يا شاخص نابرابري در سال‌هاي اخير افت داشته است،
اين درحالي است كه خط فقر در جامعه ايران بالاتر هم رفته به گونه‌اي كه ميزان هزينه‌كرد ماهيانه خانوار در يك دهه اخير روندي نزولي داشته و از سال 1390 تا 1401 حدود 12درصد از هزينه‌هاي واقعي خانوار ساكن در نقاط شهري كسر شده است. براساس آمارهاي بانك جهاني، در سال 2011 حدود 20درصد از جمعيت ايران زير خط فقر قرار داشتند، اين درحالي است كه در سال 2021 بيش از 28.1درصد جمعيت ايران زير خط فقر قرار گرفته‌اند. با فرض متوسط جمعيت 80 ميليون نفري طي دهه اخير، مشاهده مي‌شود طي سال‌هاي مذكور تقريبا 6.5 ميليون نفر به افراد زير خط فقر اضافه شده است.
حذف طبقه متوسط از اقتصاد تورم‌زده
مصطفي شريف، اقتصاددان در مورد كاهش ضريب جيني و تاثير آن بر رفاه مردم كشور به «اعتماد» گفت: كاهش ضريب جيني به معناي بهبود وضعيت رفاهي مردم نيست، چراكه عوامل مختلفي روي رفاه مردم اثرگذار است به خصوص با تقسيم‌بندي تركيب جمعيتي با درآمدهاي پايين، متوسط و بالا شاهد جابه‌جايي گروه‌ها در طبقات مختلف هستيم
به گونه‌اي كه جمعيت متوسطي كه بايد تعدادشان از ساير گروه‌ها بيشتر باشد و در جهت توسعه كشور حركت كنند رو به كاهش هستند.
اين كارشناس اقتصادي در ادامه افزود: متاسفانه به دليل مشكلات اقتصادي كنوني طبقه متوسط هم به طبقه فرودستان نزديك شده است و زماني كه قشر متوسط ضعيف مي‌شود به لحاظ توسعه‌اي كشور هم دچار مشكل مي‌شود.
گذر از سفته‌بازي به جهش توليد
شريف تصريح كرد: زماني مي‌توان قدرت خريد مردم را افزايش داد كه توليد كشور رشد داشته باشد
تا زماني كه توليدكننده قادر به ايجاد ارزش افزوده نباشد قدرت خريد مردم هم افزايشي نخواهد يافت و متاسفانه در سال‌هاي اخير ارزش افزوده چنداني در كشور ايجاد نشده است و بيشتر شاهد سفته‌بازي هستيم.
او افزود: متاسفانه شاهد آنيم كه ميزان تورم خوراكي‌هايي كه جزو مواد ضروري براي حيات مردم هستند با تورمي بيش از 70درصد مواجه بوده‌اند و طبيعي است كه قدرت خريد مردم هم براي خريد اين مواد خوراكي افت داشته و در شرايط ركود تورمي تنها راه‌حل افزايش توليد در كشور است. اين اقتصاددان خاطرنشان كرد: به نظر نمي‌رسد در سال آينده هم ميزان تورم افت چنداني داشته باشد و تورم زير 30درصدي هم كه وعده داده شده چندان قابل دسترس نيست، اما همه اين موارد به سياست‌ها و تصميم‌گيري‌هاي دولت وابسته است كه مي‌تواند در كاهش يا افزايش تورم اثرگذار باشد و در صورتي كه سياست‌ها در جهت تعامل با جهان باشد، مي‌توان انتظار افت تورم را هم داشت در غير اين صورت ميزان تورم هم افت چنداني نخواهد داشت.
ضريب جيني با نگاهي كمونيستي ايجاد شد
مرتضي عزتي، اقتصاددان و استاد اقتصاد دانشگاه تربيت مدرس درخصوص كاهش ضريب جيني و اثر آن بر بهبود سطح زندگي ايرانيان به «اعتماد» گفت: ضريب جيني نشان‌دهنده توزيع درآمد بين افراد جامعه است كه هر چه اين عدد بيشتر باشد به اين معني است كه توزيع درآمد بين افراد جامعه هم نابرابرتر بوده است. او با اشاره به چگونگي به وجود آمدن ضريب جيني افزود: اين شاخص در يك نگاه كمونيستي و صرف‌نظر از اينكه افراد جامعه چه ميزان در فعاليت‌هاي اجتماعي دخيل هستند به وجود آمد و ايده اصلي اين بود كه همه افراد جامعه بايد به اندازه نيازشان از توليد كشور بهره‌مند شوند. عزتي با بيان اينكه مبناي اين تفكر، تفكري كمونيستي بود، ادامه داد: در اين مكتب برابري درآمد منطق و معيار تصميم‌گيري‌هاست اما در يك اقتصاد پويا كه مبتني بر فعاليت مردم است چنين مبنايي وجود ندارد و هر فرد تنها به اندازه‌اي كه تلاش مي‌كند و در توليد سهيم است بايد درآمد داشته باشد.
منطق ضريب جيني براي تحليل اقتصادي صحيح نيست
اين كارشناس اقتصادي تصريح كرد: اساسا منطق ضريب جيني منطق درستي براي تحليل اقتصادي نيست و اين ضريب اگر كم شود به اين معني است كه افراد مختلف با فعاليت‌هاي متفاوت درآمد يكساني داشته‌اند كه باعث از بين رفتن انگيزه‌ها مي‌شود.
او تصريح كرد: اين موضوع باعث مي‌شود افرادي كه پرتوان هستند هم بي‌انگيزه شوند، چراكه فكر مي‌كنند به اندازه افرادي درآمد دارند كه افراد كم‌توان‌تري هستند، بر اين پايه انگيزه‌هاي فعاليت‌هاي اقتصادي و كار و كوشش و بهره‌وري هم از بين مي‌رود، از سوي ديگر اگر افراد جامعه شبيه به يكديگر از توليد سهم ببرند به معني افزايش توليد در جامعه نيز نخواهد بود.
مقدار توليد معيار درستي
براي رفاه جامعه است
عزتي با بيان اينكه مقدار توليد در اقتصاد حائزاهميت است، گفت: در صورتي كه مقدار توليد رشد كند مردم جامعه نيز از رفاه بيشتري برخوردار خواهند شد به عنوان نمونه در صورتي كه توليد يك كشور رشد كند افراد طبقه متوسط هم بيشتر مي‌شود و سهم افراد فقير كمتر اما در صورتي كه توليد افزايش نيابد و توزيع برابر شود افراد فقير همگي به اندازه يكديگر فقر را درك مي‌كنند و ديگر خبري از افراد ثروتمند و متوسط در جامعه نيست.اين اقتصاددان افزود: معيار درست افزايش رفاه و بهبود وضعيت زندگي مردم به مقدار توليد جامعه وابسته است نه اينكه همه افراد از پرتوان گرفته تا كم‌توان به يك اندازه از منابع مالي بهره‌مند شوند و اشكال اصلي ضريب جيني نيز همين مورد است كه يك نگاه عوام‌فريبانه و پوپوليستي هم پشت آن قرار گرفته است.
كاهش توليد به معناي گسترش فقر است
او ادامه داد: منطق تشكيل ضريب جيني در ابتدا در كشورهايي شكل گرفت كه نگران انقلاب كمونيستي بودند و سياست اين بود كه افراد درآمد برابرتري داشته باشند تا كارگران قيام نكنند و اين منطق باعث ايجاد اين ضريب شد.
عزتي تصريح كرد: زماني كه توليد يك كشور افت مي‌كند بخشي از جامعه كه در طبقه متوسط هستند ديگر توان كسب درآمد ندارند يا اينكه ميزان درآمدشان افت مي‌كند و اين طبقه متوسط به سمت طبقه فقيرتر حركت مي‌كنند و در جامعه ما كه امروز توليد كاهش پيدا كرده مسلما فقر هم گسترش پيدا مي‌كند.
افزايش انگيزه افراد در رشد توليد موثر است
اين كارشناس اقتصادي با بيان اينكه افزايش توليد در رشد رفاه جامعه بسيار مهم است، گفت: ضريب جيني تنها يك نگاه عوام‌فريبانه است و اين شاخص مي‌گويد اگر فقر در جامعه‌اي بيشتر شده در عوض درآمدها برابرتر شده است درحالي كه افزايش توليد باعث كاهش افراد فقير در جامعه و افزايش ثروتمندان مي‌شود و اين افراد هستند كه سهم افزايش يافته درآمد را به خودشان اختصاص مي‌دهند و رفاه جامعه را هم بالا مي‌برند.عزتي گفت: تنها راه افزايش و بهبود قدرت خريد افراد جامعه افزايش درآمد واقعي جامعه است، به اين معني كه بايد رشد اقتصادي بالا باشد تا ميزان توليد و درآمد بيشتري در جامعه ايجاد شود تا اين درآمد بين همه جامعه توزيع شود و انگيزه‌ها افزايش پيدا كند و رشد مستمري هم داشته باشد، در صورتي كه انگيزه‌هاي توليد و كسب درآمد را از بين ببريم ميزان توليد جامعه هم كاسته مي‌شود.او افزود: اگر خواستار افزايش رفاه و درآمد افراد در جامعه هستيم هيچ راهي جز افزايش رشد اقتصادي باقي نمي‌ماند.