نگرانی از صادرات نفت کردستان عراق به اسراييل
علي آهنگر
سفر يك‌روزه رجب طيب اردوغان به عراق در سوم ارديبهشت كم حاشيه نبود. يكي از حاشيه‌هاي اين سفر كه بمبي در محافل نفتي منفجر كرد، درخواست او از دولت عراق براي ازسرگيري صادرات نفت كركوك- جيهان بود. درخواستي كه از سوي محافل خبري كردستان موافقت اوپك را هم به همراه داشت، در حالي كه در رسانه‌هاي مربوط به اوپك هيچگاه چنين مطلبي ابراز نشد و اصولا اوپك برپايه سازمان و وظايف خود در چنين اموري وارد نمي‌شود. به‌علاوه، كارشناسان و دست‌اندركاران بين‌المللي حوزه نفت، اين كار را نه به نفع عراق و نه به نفع تركيه دانستند. اما چرا ازسرگيري صادرات نفت كركوك به جيهان به نفع هيچ‌يك از طرفين ماجرا نيست؟
نخست نظري به سابقه صادرات نفت كركوك به جيهان و مقصدهاي آن بيندازيم. كركوك منطقه‌اي در جنوب اقليم كردستان است كه از ديرباز داراي نفت سرشاری بود. اختلاف‌هاي نفتي دولت مركزي عراق با اقليم كردستان از آنجا آغاز شد كه دولتمردان اين اقليم خودخوانده تصميم به صادرات نفت‌خام كركوك از طريق تركيه به بندر جيهان گرفتند. دويچه‌وله، پايگاه خبري آلمان در روز ۱۳ فروردين ۱۳۹۳ خبر از آغاز پمپاژ روزانه ۳۰۰ هزار بشكه نفت‌خام سنگين اقليم به بندر جيهان داد. بر پايه گزارش اين رسانه آلماني، دولت اقليم كردستان عراق طي قراردادي كه با دولت تركيه بست اجازه يافت نفت خود را از طريق خط لوله كركوك-جيهان به درياي مديترانه برساند. شروع صادرات نفت‌خام كردستان از تركيه به مديترانه موجب عصبانيت دولت مركزي عراق شد. مقام‌هاي دولت مركزي آن را به صراحت قاچاق نفت عراق ناميدند و قول دادند كه دوباره صادرات نفت اين منطقه را در دست خواهند گرفت. آنها تهديد كردند كه به زودي و از روش‌هاي قانوني دست به اقدام عليه اين صادرات خواهند زد. دولت مركزي عراق براي اجراي تهديدهاي خود و در دست گرفتن دوباره مديريت و صادرات نفت‌خام اقليم كردستان بي‌درنگ در همان سال ۱۳۹۳ شكايتي را عليه تركيه به ديوان بين‌المللي داوري ICC مستقر در پاريس ابراز داشتند.
ديواني كه به اتاق بازرگاني بين‌المللي يا مركز داوري اتاق بازرگاني بين‌المللي پاريس هم شناخته مي‌شود و در سال ۱۹۲۳ براي رسيدگي به اختلاف‌هاي تجارتي كشورها و شركت‌هاي بين‌المللي تاسيس شد.
ديوان پس از ۹ سال در ۵ فروردين ۱۴۰۲ راي خود را به نفع بغداد و عليه آنكارا صادر كرد و جريان نفت كركوك به جيهان از آن تاريخ متوقف شد.
صادرات نفت اقليم به اسراييل:
نگراني‌ها در مورد ازسرگيري صادرات نفت اقليم كردستان به بندر جيهان تركيه از آنجا ناشي مي‌شود كه يكي از مشتريان اصلي نفت كردستان، رژيم صهيونستي اسراييل است. هر‌چند كه دولت اقليم هرگز صادرات نفت به اسراييل را تاييد نكرد، اما شواهد نشان مي‌دهد كه از همان روز افتتاح صادرات نفت از خط لوله كركوك به جيهان در ۱۳ فروردين ۱۳۹۳، مقصد اصلي نفت‌خام كردستان عراق در بندر عسقلان اسراييل بود. نخستين بار اين مجله فوربس بود كه با چاپ عكسي در خرداد ۱۳۹۳ پرده از اين راز برداشت. فوربس نوشت كه يك نفتكش، نفت دريافتي اقليم از بندر جيهان را به بندر عسقلان در اسراييل انتقال داده است. فايننشال تايمز نيز در مرداد ۱۳۹۴ در گزارشي اعلام كرد اسراييل حدود ۷۷ درصد از نفت مصرفي خود را از اقليم كردستان عراق وارد مي‌كند. اين رسانه نوشت از ماه ارديبهشت تا مرداد ۱۳۹۴ اسراييل حدود ۱۹ ميليون بشكه نفت از اقليم كردستان وارد كرده است.
بخش حيرت‌ناك گزارش فايننشال تايمز آنجاست كه مي‌گويد: تمامي صادرات نفت كردستان از طريق بندر جيهان به سمت اسراييل مي‌رود و ارزش معاملات (در آن بازه زماني) حدود يك ميليارد دلار است. آنچنان كه شركت نفت انگليسي بي‌‌پي گزارش مي‌دهد، رژيم صهيونيستي ۲۱۰ هزار بشكه در روز نفت مصرف مي‌كند و ما مي‌دانيم كه اين رژيم از كشورهاي ديگري مانند جمهوري باكو و برزيل و ديگر نقاط نيز نفت وارد مي‌كند. وارداتي كه به روشني، بسيار بيشتر از حد مصرف روزانه اسراييل است. از سوي ديگر ما مي‌دانيم كه نفت اقليم كردستان به مقصدهاي ديگري همچون كرواسي، ايتاليا، تايوان، چين و روماني هم به مقدارهاي اندك و متفاوت صادر مي‌شود. حال اگر خبر فايننشال تايمز را كه مي‌گويد تمامي نفت اقليم از بندر جيهان به سمت اسراييل مي‌رود را در كنار خبر منابعي ديگر بگذاريم كه مي‌گويند اسراييل براي اقليم نفت مي‌فروشد، آيا مي‌توان به اين داده دست يافت كه نفت اضافي اقيلم از سوي تل‌آويو به فروش مي‌رسد؟! همايون فلكشاهي، تحليل‌گر كپلر مي‌گويد: اسراييل از ابتداي سال ۲۰۲۳ تا ۲۸ مارس ۲۰۲۳، (از ديماه ۱۴۰۱ تا ۸ فروردين ۱۴۰۲) ۴۰ درصد نفت‌خام مصرفي خود را از اقليم وارد كرده است. او افزود نفت اقليم براي اسراييل ارزان است. منابع ديگر مي‌گويند كه اسراييل نفت اقليم را ۱۰ دلار ارزان‌تر از قيمت بازار خريداري مي‌كند.
جداي از همه اين مسائل، دولت عراق در چهارچوب تعهدات اوپك پلاس در توليد نفت خود دچار محدوديت است به نحوي كه اكنون ۳.۳ ميليون بشكه در روز صادر مي‌كند. وزارت نفت عراق روز پنجشنبه ۶ ارديبهشت اعلام كرد صرف نظر از هرگونه تصميم نشست ۶ هفته آينده اوپك‌پلاس، عراق ميزان صادرات روزانه ۳.۳ ميليون بشكه‌اي خود را تا پايان سال حفظ خواهد كرد. اين بدان معناست كه تا پايان سال هيچ‌گونه نفتي از كركوك جيهان صادر نخواهد شد.
نكته پاياني اين است كه كركوك شهري از جمله شهرهاي عراق است و دولت عراق مي‌تواند نفت آن را در كنار توليدات ديگر نقاط نفت‌خيز عراق از طريق بندرهاي جنوب و خليج فارس به فروش برساند.