سيما پروانهگهر
حضور محمدجواد ظريف در اجلاس داووس و بيان برخي مسائل درباره موضوع حجاب و قانون آن، ارزيابي از وضعيت فعلي روابط خارجي ايران، گمانهزني در ارتباط با وضعيت كشور در دوران ترامپ و البته اشاره مستقيم به نام سعيد جليلي در اين گفتوگو، محور جديد براي حمله به دولت چهاردهم، شخص ظريف و خط و نشان براي هرگونه مذاكره احتمالي شده است.
مساله حجاب و تازه شدن
داغ دل مدافعان قانون حجاب
در نشست ويژه اجلاس داووس، ظريف به عنوان معاون راهبردي مسعود پزشكيان، در گفتوگويي با فريد زكريا به بررسي مسائل راهبردي ايران و موضوعات منطقهاي و بينالمللي پرداخت. اظهارات ظريف در سه محور قابل بررسي است، محورهايي كه به صورت جداگانه با انتقادات تند داخلي و حملات طيف رقيب پزشكيان در انتخابات رياستجمهوري همراه شده است؛ حجاب، ترامپ و ايران و مساله حضور و موقعيت ايران در منطقه.
ظريف در اين گفتوگو، در پاسخ به پرسشي درباره حقوق زنان گفت زنان حاضر در كابينه دولت انتخاب كردهاند كه حجاب داشته باشند. او در پاسخ به اين سوال كه آيا آنها ميتوانند بدون حجاب در جلسات دولت حاضر شوند، گفت «آنها انتخاب كردهاند كه حجاب داشته باشند چرا كه به قانون كشور اعتقاد دارند.» او در عين حال گفته است كه «اگر به خيابانهاي تهران سر بزنيد زناني را ميبينيد كه بدون پوشش سر حركت ميكنند. اگرچه اين برخلاف قانون است، اما دولت تصميم گرفته است كه هيچ فشاري بر زنان اعمال نشود. اين قولي است كه پزشكيان داده و سر آن مانده است.»ظريف در اين مصاحبه تاكيد كرده كه « من افتخار ميكنم كه در تشكيل كابينه ايران نقش داشتهام. براي اولينبار، چهار زن به عضويت كابينه درآمدهاند. اين نشاندهنده تعهد ما به مشاركت زنان در تصميمگيريهاي كلان كشور است.» او همچنين به راهبرد دولت در زمينه عدم ابلاغ قانون حجاب اشاره و تاكيد كرده كه «پزشكيان با موافقت سران كشور قانون حجاب را رعايت - ابلاغ - نكرده است.» ظريف در ادامه اين جمله تشريح و تصريح ميكند كه منظور او از سران كشور مجموعه حاكميت يعني رييس مجلس، رييس قوه قضاييه، دبير شوراي عالي امنيت ملي و غيره است.
سلاح هستهاي، ترامپ و مذاكرات
محور دوم اظهارات مهم ظريف در داووس به موضوع سلاح هستهاي، ترامپ و دولت جديدش اختصاص داشت.او در ادامه اين مصاحبه با تاكيد بر اينكه تهران تمايلي براي دستيابي به سلاح هستهاي ندارد، از آمادگي ايران براي مذاكره درباره فرصتها سخن گفت و ابراز اميدواري كرده كه دونالد ترامپ پيامدهاي خروج از برجام را به خاطر بياورد.
او در اين باره تاكيد كرده است كه «آقاي ترامپ تحت تأثير مشاورانش مانند جان بولتون از برجام خارج شد، زيرا آنها معتقد بودند ايران در حال فروپاشي است و خروج ناگهاني از برجام ميتواند آخرين ميخ بر تابوت ايران باشد. اين تحليل كاملا اشتباه بود. اكنون حتي امريكا ميگويد كه ايران تنها چند روز تا توانايي ساخت سلاح هستهاي فاصله دارد، اما همانطور كه قبلا گفتم، اگر ما قصد ساخت سلاح هستهاي داشتيم، خيلي پيشتر اين كار را انجام داده بوديم.اميدوارم اين بار ترامپِ دوم جديتر و واقعبينتر و متمركزتر عمل كند.»
در بخش ديگري از اين مصاحبه ظريف با بيان اينكه «ايران تهديدي براي امنيت جهان نيست» ميگويد كه به جاي تمركز بر تهديدها اكنون زمان استفاده از فرصتهاست و تاكيد ميكند كه «بياييد درباره اين موضوع صحبت كنيم.»
تصويرگري ظريف
از ايران با رياستجمهوري جليلي
و تاكيدبر فرصت گفتوگو
سومين محور اظهارات ظريف كه با واكنش تند داخلي همراه شده نام بردن او از سعيد جليلي است. ظريف در اين گفتوگو ميگويد كه «اگر امروز به جاي مسعود پزشكيان، سعيد جليلي را به عنوان رييسجمهور داشتيم، ممكن بود جنگ بزرگي در منطقه در جريان باشد. در ايران ديدگاههاي متفاوتي وجود دارد و من به اين ديدگاههاي متفاوت احترام ميگذارم».به نظر ميرسد ظريف تاكيدي بر اين اساس داشته است كه با نام بردن از سعيد جليلي هم اين پيام را مخابره كند كه دولت براي مذاكره با غرب تحت چه فشارهايي در داخل هست و هم اين پيام پنهان را به طرفهاي غربي يادآوري كند كه فرصت مذاكره هميشگي نيست و تغيير صحنه سياست داخلي ايران ميتواند اين فرصت را از بين ببرد و سياست خارجي جديدي را در دستوركار قرار بدهد.اظهارات ظريف حتي با گمانهزني برخي رسانههاي فارسي زبان و غيرفارسي زبان خارج از ايران همراه شد كه مذاكراتي در حاشيه داووس در جريان است. چهره نزديك به ظريف اما اين گمانهزني را تكذيب كرد. هادي محمدي، مديركل رسانه معاونت راهبردي رييسجمهوري درباره گمانهزني برخي رسانهها مبني بر انجام مذاكرات با امريكا در داووس، با دعوت از اشخاص و رسانهها براي خودداري از دامنزدن به شايعات بياساس، تصريح كرد: هيچگونه مذاكرهاي در داووس با امريكا يا هيچ كشور ثالث ديگري در اين زمينه انجام نشده و بديهي است هرگونه مذاكرهاي، بر اساس تصميم مقامات عالي نظام و در چارچوبهاي معمول ديپلماتيك با محوريت وزارت امور خارجه انجام ميشود. مجموعه اين سه محور اظهارات ظريف اما واكنشهاي متفاوتي از جانب طيفهاي مختلف نيروهاي اصولگرا ايجاد كرده است. در صدر اين واكنشها جريان سعيد جليلي هستند كه مشخصا در چند ماه اخير در بسياري از موضوعات به خصوص در نحوه رفتار با دولت تفكيك جدي بين آنها و نيروهاي جبهه پايداري رخ داده است. به اين معني كه بعد از انتخابات رياستجمهوري 1403 مرزبندي بين نيروهاي سعيد جليلي و جبهه پايداري در حال شكلگيري است و اين تشكل در برخي از سياستها از جمله نحوه ابراز مخالفت با سياستهاي دولت اعم از سياست خارجي تا موضوعات مربوط به فضاي مجازي رويههاي متفاوتي در پيش گرفتهاند. در شرايط فعلي و بعد از اظهارات ظريف به صورت كاملا روشن اين نيروهاي سعيد جليلي در بخشهاي مختلف و رسانههاي نزديك به آنها هستند كه دولت و ظريف را زير بار تهديد بردهاند و به دنبال تحديد مساله مذاكره هستند.
خط و نشان مردان سعيد جليلي براي ظريف از طعنه تا تشكيل دادگاه خيالي
چهرههاي سياسي نزديك به سعيد جليلي به اظهارات ظريف واكنش تندي نشان دادهاند. اين واكنشها در قياس با قبل تندتر شده و قطعا نام بردن مستقيم محمدجواد ظريف از سعيد جليلي در اين مساله بيتاثير نيست.
وحيد يامينپور، مجري سابق صدا و سيما و از چهرههاي نزديك به سعيد جليلي، در واكنش به اظهارات ظريف درباره خطر رييسجمهور شدن سعيد جليلي، در شبكه اجتماعي ايكس نوشت: «فرداي روزي كه آمديد هنيه را در تهران زدند، بعد فرماندهان حزبالله و سيدحسن و جنگ لبنان و حمله هوايي به ايران و بعد سقوط سوريه... حالا هم فاجعه تورمي و دلار و طلا... مثلا جنگ با ما و منطقه قرار بود چه كند كه نكرده؟جنگ بعدي با ارسال پالس ضعف داخلي آغاز ميشود كه شما انجامش ميدهيد.
همچنين ابراهيم رضايي، سخنگوي كميسيون امنيت ملي مجلس شوراي اسلامي، نيز در شبكه اجتماعي ايكس نوشت: «كشاندن مباحث داخلي به پروندههاي بينالمللي خطاست؛ كاري كه ظريف يكبار در مواجهه با البرادعي و يكبار در مواجهه با هاله اسكندري انجام داد و اينبار در داووس. راه اشتباه سابق را دوباره نيازماييد، شخص رييسجمهور بايد جلوي اين خطاهاي خطرناك و بزرگ را بگيرد.» سومين واكنش عجيب از جانب روحالله مومننسب بود. دبير ستاد امر به معروف و نهي از منكر تهران كه در انتخابات اخير از چهرههاي فعال در كنار سعيد جليلي بود و صبح روز اعلام نتايج انتخابات در توييتي نوشت كه ما - جريان سعيد جليلي كه او خود را بخشي از آن معرفي ميكند - انتخابات را به فيلترشكنها باختيم.
او در شبكه اجتماعي ايكس نوشت: نيروهاي ضدكودتا بايد ظريف را بهمحض ورود به كشور بازداشت و تحت بازجويي قرار دهند؛ در غير اين صورت كشور بهزودي دچار بحرانهاي پيچيدهتر و بسيار خطرناك خواهد شد. مومننسب در ادامه مطلب نخست خود نوشته است: «گام دومِ كودتا برداشته شد! گذشته از اشكالات حقوقي جدي كه بر صلاحيت شوراي عالي ولسازي فضاي مجازي مبني بر رفع موانع دسترسي سكوهاي صهيونيستي به اطلاعات مردم ايران (رفع فيلترينگ) وجود دارد، اساسا مصوبات شورا بدون طي روال مشخصي كه در آييننامه آمده است، قابليت اجرا ندارد... ».
مشخص نيست كه موضوع بازداشت ظريف بر اساس حكم كدام دادگاه در انديشه مومننسب نقش بسته است؟ علاوه بر اين مشخص نيست «نيروهاي ضدكودتا» كدام بخش از نيروهاي نظامي و انتظامي يا حتي امنيتي در ساختار كشور هستند. با اين وجود نكتهاي كه بهشدت در توييت مومننسب ديده ميشود عصبانيت او از اظهارات ظريف و البته ناراحتي قبلي است كه از مصوبه شوراي عالي فضاي مجازي درباره رفع فيلتر واتسآپ و گوگل پلي دارد.
مهري طالبي دارستاني مبتكر طرح كلينيك بيحجابي و از چهرههاي حلقه سعيد جليلي هم درمورد ظريف و خطاب به رييس قوه قضاييه و قاليباف و نمايندگان در توييتي نوشت: يك موجود غيرقانوني، علنا عليه قوانين جمهوري اسلامي قيام كرده. آقاي اژهاي، رياست محترم قوه قضاييه جمهوري اسلامي! آقاي قاليباف و نمايندگان محترم مجلس شوراي اسلامي! فراموش كرديد موجوديت شما از نظام اسلامي است؟!»دارستاني كه پيش از اين هم در ادبياتي عجيب باعث بركناري خود از ستاد امر به معروف و عذرخواهي اين ستاد از پزشكيان گفته با همان سبك و سياق سابق خود نوشته است.
فراتر از اين چهرهها رويكردي است كه صداوسيما در قبال حضور ظريف در داووس داشت؛ بخشهاي خبري صدا و سيما در روز دوم بهمن ۱۴۰۳ ظريف را بايكوت كردند و حتي در خبر اجلاس داووس در بخش ساعت ۱۴ به آن اشاره نكردند. پايگاه خبري عصرايران با انتقاد از اين رويكرد در قبال حضور معاون رييس دولت در يك اجلاس خارجي نوشت: « مثل اينكه ايران در جام جهاني فوتبال حاضر باشد و در خبر افتتاح جام جهاني به حضور تيم ايران اشاره نشود!»
عجيب اينكه صداوسيما با بياعتنايي به حضور ظريف در داووس، در اخبار ساعت ۲۱ سهشنبه شب گزارش قابل توجهي منعكس شد كه به حضور سه ابرثروتمند در مراسم تحليف دونالد ترامپ رييسجمهوري جديد امريكا اشاره داشت كه يكي متحد و از عوامل پيروزي او بود: ايلان ماسك مالك تسلا با ثروت ۴۰۰ ميليارد دلاري، جف بيزوس مالك آمازون با ثروت ۲۰۰ ميليارد دلاري و مارك زاكربرگ مالك متا با ثروت ۲۰۰ ميليارد دلاري و همين نشان ميدهد سياست و اقتصاد تا چه حد در هم تنيدهاند.مشخص نيست چرا بخش خبري رسانهاي كه با اتاق فكر زير نظر برادر سعيد جليلي اداره ميشود پوشش خبر پيروزي ترامپ نسبت به حضور ظريف در داووس اهميت بيشتري دارد!
نقد و خشم رسانههاي اصولگرا از نام بردن جليلي توسط ظريف؛ از كيهان تا جوان
روزنامه كيهان هم ظريف را مورد نقد جدي قرار داده و نوشت: « محمدجواد ظريف، در شرايطي كه مبتني بر قانون نحوه انتصاب اشخاص در مشاغل حساس، به شكل غيرقانوني در منصب معاون راهبردي رييسجمهور مشغول به فعاليت است، بار ديگر سخناني خارج از عرف را به زبان آورده و فرصتي ديگر را براي سوءاستفاده بيگانگان فراهم ساخته است.ظريف اينبار نيز با تكرار رويه اشتباه و تأملبرانگيز 20 ساله خود، در اجلاس سالانه مجمع جهاني اقتصاد در داووس در گفتوگوي خود با فريد زكريا برنامهساز و تحليلگر سياست خارجي، مجددا مسائل داخلي را به دستاويزي براي حمله به رقباي خود در نشستي بينالمللي بدل ساخت.» كيهان در همين مطلب از نام بردن سعيد جليلي توسط ظريف نيز انتقاد كرده و مدعي شده است كه رسانههاي اصلاحات اين بخش از سخنان ظريف را سانسور كردهاند.
علاوه بر اين گزارش كيهان در مطلبي با عنوان «آفتابه نداره! » در ستون (گفت و شنود) خود نوشت: «گفت: آقاي ظريف با شركت در اجلاس داووس چه افتخاري آفريده كه رييسجمهور به ايشان جايزه داده و همين امروز علاوه بر جايگاه غيرقانوني معاون راهبردي، او را به عضويت شوراي عالي آمايش سرزمين منصوب كرده است؟! گفتم: يادت هست كه آقاي ظريف چند سال قبل در شوراي روابط خارجي امريكا گفته بود اگر امريكا از جناح ما حمايت نكند، تندروهاي مخالف امريكا در انتخابات برنده ميشوند؟ حالا در داووس به امريكا مژده داده كه مخالفان امريكا در انتخابات راي نياوردهاند! و گفته اگر جليلي راي آورده بود حالا احتمالا منطقه درگير جنگ بزرگي بود.گفت: ديگه چي؟! گفتم: گفته اگر تندروها يعني انقلابيون مسووليت داشتند من نميتوانستم در خيابانهاي تهران قدم بزنم! خلاصه هرچي دقدلي از نيروهاي انقلاب داشته را براي امريكاييها بيرون ريخته.گفت: حالا چرا سفره دلش را براي دشمنان ايران باز كرده؟!گفتم: يارو از باجه تلفن اومد بيرون. ازش پرسيدند؛ كار ميكنه؟ گفت؛ آره ولي آفتابه نداره!»
به جز روزنامه كيهان، روزنامه جوان نيز در مطلبي با انتقاد از سخنان ظريف در اجلاس داووس نوشته است: « اينگونه سخنان، خلاف امنيت و اقتدار ملي ايران و فضا دادن به دشمن است. يك عنوان «تندرو» را كه در خارج از ايران خريدار دارد و ظريف هم با همان خارج، احساس ارادت و صميميت بيشتري نسبت به داخل دارد، هميشه به مخالفان خود نسبت ميدهند.هيچكس تندروتر از ظريف نيست. هيچ فرقي بين ظريف و احمدينژاد در خسارتهايي كه با سخنرانيها ايجاد ميكنند، نيست. اما او در داووس ميگويد «اگر تندروها در ايران مسووليت داشتند، من هم آزادانه نميتوانستم در خيابانهاي تهران قدم بزنم.» كاش ظريف قدري در نسبت ناروا دادن به مخالفاني كه ۱۳ ميليون نفر از مردم ايران به آنان رأي دادند خلاقيت داشت. دقيقا همان حرفهاي رييس سابقش را تكرار ميكند كه اگر فلاني ميآمد در خيابانهاي تهران ديوار ميكشيد. [...]دولت كه از فرصت حكمراني در دولت عليه دين و ملت و كشور سوءاستفاده ميكند، باز دروغ هميشگياش را تكرار كرد كه اگر اكنون به جاي پزشكيان، رقيبش آمده بود، «ممكن بود جنگ بزرگي در منطقه در جريان باشد.» آيا شما اصولا توان تدبير و دخالت در امور جنگ و صلح را داريد كه دور شدن از جنگ را براي خود فاكتور ميكنيد؟! پرسش جدي اين است چرا ايران و مردم بايد تاوان عقدهگشايي ظريف را در تريبونهاي خارجي بدهند؟!» اظهارات حاميان پيدا و پنهان سعيد جليلي عليه ظريف البته با نقد چهرههايي نيز همراه شده است. بهطور مثال علي جنتي وزير ارشاد دولت يازدهم و ديپلمات پيشين ايران، در شبكه اجتماعي ايكس نوشت: هر ايراني شرافتمند كه مصاحبه دكتر جواد ظريف در داووس را در دفاع جانانه از ايران و مقاومت فلسطين ببيند احساس غرور و افتخار ميكند.او صداي رساي ملت ايران درصحنه جهاني است. آنان كه نميتوانند اين بالندگي و جوانمردي را ببينند، زبان در كام بگيرند و عرض خود نبرند.
احمد زيدآبادي، روزنامهنگار و فعال سياسي اصلاحطلب در كانال تلگرامي خود نوشت: « آن محافلي در داخل كشور كه محمدجواد ظريف را به دليل اظهاراتش در اجلاس داووس مورد تاخت و تازي بيسابقه قرار دادهاند آيا درخواستشان واقعا اين است كه آقاي ظريف در آنجا اعلام كند؛ «سياست رسمي جمهوري اسلامي ترور دونالد ترامپ است و او را در هر مكان و زماني كه در دسترس باشد، خواهد كشت؟!؟» اينكه اعلان جنگ رسمي و علني با ايالات متحده و همه متحدانش در سطح جهان است! اين محافل با اين نوع علايق، اگر خود را دوست جمهوري اسلامي ميدانند كه در آن صورت نظام نيازي به دشمن ندارد ولي اگر «دوستنما» هستند كه آن حكايت ديگري است.»
هم راستا با اين دو روزنامه خبرگزاري فارس نيز با راه انداختن يك پويش خواستار عزل ظريف از معاونت راهبردي رييسجمهور شده اند. در توضيح اين پويش آمده: «چطور ممكن است كسي كه يك مملكت را 8 سال معطل برجام و توافقي كه نخوانده بود كرد به جاي محاكمه شدن به خاطر خسارات فاجعهباري كه به مملكت وارد كرد به صورت غيرقانوني پست ميگيرد و بهرغم پيگيري مجلس از ديوان عدالت اداري و قوه قضاييه در عزل و محاكمه اين فرد هيچ خبري نيست.»
جليليون؛ سردمداران تحديد مذاكره با غرب
در دو ماه اخير بسياري از اظهارات بهطور مشخص نشان از بروز اختلافات و مرزبنديهايي بين نيروهاي جبهه پايداري و سعيد جليلي در ارتباط با موضوعات مختلف به خصوص نحوه رفتار در قبال دولت، تصميمات رفع فيلترينگ، عدم ابلاغ قانون حجاب و راهبرد دولت براي از سرگيري مذاكرات يا شكلگيري مذاكرات جديد دارد.
بهرغم ائتلاف راهبردي و استراتژيك حاميان سعيد جليلي و جبهه پايداري در سالهاي اخير، به نظر ميرسد اين ائتلاف بعد از انتخابات تيرماه سال جاري دچار اختلافاتي شده است. در اين تقسيمبندي جديد چهرههاي جبهه پايداري در يك سو و حلقه سعيد جليلي با يارگيري از اعضا و نزديكان دولت سابق و حلقههاي انقلابي و جوان در جريان اصولگرا، مختصات جديدي از تقسيمبندي را ترسيم كردهاند.
در اين بين جريان جليلي سعي دارد تا با تمام توان مساله مذاكره را زير ضرب ببرد. طبيعي است كه پيشزمينه و الزام اين كار نيز حملات هماهنگ و تند عليه محمد جواد ظريف است.
نكته قابل توجه اين است كه حتي چهرهاي همانند محمدجواد كريمي قدوسي كه از اساس دشمن پارلماني درجه يك محمدجواد ظريف تلقي ميشد در توييتي گفته است كه مساله ممنوعيت مذاكره هميشگي نيست .
در شرايط فعلي اين جريان جليلي عليه مذاكرات قد علم كرده است. همزمان با اظهارات ظريف در داووس، رسانههاي نزديك به جليلي به بازنشر اظهارات او درباره مذاكره نيز اقدام كردهاند . در ويدیويي كه از او در روزهاي اخير منتشر شده وي به نقد مذاكره پرداخته و ميگويد: «شما بايد در طرح مساله هم دقت داشته باشيد، حتي بحث تجارت و انديشه ديني و... را هم كنار بگذاريد. اصلا با همان انديشه غربي با همان نگاهي كه آنها دارند با همان نگاه است كه اين مسير طي شده موفق نبوده است. به نظر بنده شما لازم نيست اين مباحث را مطرح كنيد، يعني اگر 10 سال پيش بود ۱۲ سال پيش بود اين بحثها مطرح ميشد ميگفتند ما ميرويم و مذاكره ميكنيم يا ما به طور مثال ميرويم معامله ميكنيم، به هر حال يك چيزي ميدهيم و يك چيزي ميگيريم.»
او همچنين در بخش ديگري از اين ويدیو ميگويد: «درحال حاضر ما اين تجربهها را هم داريم، با همان تجربه رفتند با همان مدل اين كارها را كردند. مگر اينگونه نبود؟ رفتند توافق كردند به قول خودشان يك سري چيزهايي را دادند. گفتند ما همه مواد هستهاي را خارج ميكنيم، سانتريفيوژها را جمع ميكنيم، آنجا را بتون ميريزيم. يعني در همان بده بستان حتي با همان ادبيات با همان چارچوب معامله كه آنها بيان ميكنند تجارتي كه آنها بيان ميكنند هم عمل كردند و با همان هم موفق نبودند.»
به نظر ميرسد برخلاف تمامي انتقادهايي كه از نام بردن سعيد جليلي توسط ظريف صورت گرفته، فضاي كلي كشور و رويكرد تقابلي اين جريان سياسي با دولت و محمدجواد ظريف در پاسخي كه او به سوال فريد زكريا داد قابل ترسيم است. وقتي زكريا با كنايه به ظريف گفت كه «مهم نيست ظريف در «داووس» چه ميگويد، تندروها هستند كه سياست امنيتي را تدوين ميكنند» ظريف به او اين پاسخ را داد: « اين درست نيست؛ اگر تندروها مسووليت داشتند، حتي نميتوانستم در خيابانهاي تهران قدم بزنم.»