هشدارها نسبت به نقشه دموكرات‌ها
و جمهوريخواهان جدي‌تر شد
طرحي براي تهديد توافق هسته‌اي
سارا معصومي
دولت دونالد ترامپ، رييس‌جمهور امريكا كه قريب به چهارماه از حضور آن در كاخ سفيد مي‌گذرد و ديگر به سختي مي‌توان آن را دولتي نوپا خواند همچنان در حال قايم موشك‌بازي با توافق هسته‌اي ايران و 1+5 است. هر ازچندگاهي تحريم‌هاي جديدي به بهانه‌هاي غيرهسته‌اي بر شركت‌ها و كمپاني‌هايي كه با ايران همكاري داشته يا دارند صورت مي‌گيرد و البته كمال دقت در وضع آنها صورت مي‌گيرد تا به شكل مستقيم نقض برجام به حساب نيايد. تحريم‌هايي كه در حداقلي‌ترين شكل ممكن تا حدودي مي‌تواند فضاي منفي و ترس پيرامون ورود به ايران را براي بانك‌ها و كمپاني‌هاي بزرگ غربي حفظ كند. لوبلاگ در تحليلي تازه در اين خصوص مي‌نويسد: كنگره در رقابت جدي با دولت دونالد ترامپ براي وضع تهديد‌هاي جدي‌تر براي برجام قرار دارد. توافقي كه ميان ايران و امريكا و البته 5 كشور ديگر قرار دارد. در هفته‌هاي پاياني ماه مارس بود كه كنگره طرح‌هاي متفاوتي را چه در مجلس سنا و چه در مجلس نمايندگان معرفي كرد كه در همگي آنها مساله وضع تحريم‌هاي جديد عليه ايران وجود داشت. مهم‌ترين و فوري‌ترين خطر براي توافق هسته‌اي با ايران طرح مطرح شده توسط سنا است كه در آن ايران به فعاليت‌هاي بي‌ثبات‌كننده متهم شده است. طرحي كه يكي از نخستين طرح‌هاي ارايه شده در مجلس سنا در سال 2017 ميلادي است و حامي آن نيز سناتور باب كروكر جمهوري‌خواه و روبرت منندز سناتور دموكرات اما به‌شدت مخالف ايران است. اين طرح سنا مي‌تواند تعهدهاي امريكا در قالب برجام را زير سوال ببرد و همچنين ايران را در مسير بازگشت از تعهداتي قرار دهد كه در قالب توافق هسته‌اي تاكنون اجرايي كرده است. اين اقدام مي‌تواند در مرحله اول به سكويي براي تنش جديد ميان دو كشور بدل شود. برخي از بندهاي طرحي كه سنا مطرح كرده است، مي‌تواند دردسرساز باشد. برخلاف آنچه كه باب كروكر و منندز ادعا مي‌كنند برخي از بندهاي موجود در اين طرح با برجام همخواني ندارد و بخش‌هايي را شامل شده است كه مي‌تواند امريكا را در وضعيت نقض فاحش برجام قرار دهد. بخش ديگري از دردسرهاي اين طرح اين است كه مي‌تواند به رييس‌جمهور توان بيشتري براي اعمال فشار براي اجرايي شدن تحريم‌هاي ايران با شدت بيشتر را بدهد. علاوه بر اين در صورت تصويب اين طرح، امكان تحميل نظام‌هاي تحريمي جديد هم مهيا خواهد شد و رييس‌جمهور اين قدرت را خواهد داشت كه بر اهرم‌هاي فشار مالي بر ايران بيفزايد. اين اقدام‌ها همگي چراغ سبزهاي جديدي به دولت تندروي دونالد ترامپ است. يكي از اصلي‌ترين اهداف اين طرح هدف قرار دادن سپاه پاسداران انقلاب اسلامي ايران است و در شرايطي كه اين طرح وارد مرحله اجرا شود تندروهاي امريكايي در نيت چندساله خود براي تروريستي اعلام كردن اين نهاد نظامي در ايران موفق خواهند شد. گفته مي‌شود كه اين طرح نه تنها پايه‌هاي اساسي توافق هسته‌اي را تحت‌الشعاع قرار مي‌دهد بلكه در حقيقت نقش مرگباري را براي برجام بازي مي‌كند. برخي از تحليلگران حتي پا را در بروز بدبيني فراتر مي‌نهند و ادعا مي‌كنند كه اين طرح مي‌تواند امريكا را در وضعيت تنش نظامي با ايران قرار دهد.
تهديدي براي برجام؟
در روز انتقال كه يا هشت سال پس از روز اجرا است يا روزي كه آژانس بين‌المللي انرژي اتمي تاييد كند كه برنامه هسته‌اي ايران صرفا و صرفا در حوزه صلح آميز قرار دارد كه مي‌تواند زودتر از بازه زماني هشت سال هم باشد، امريكا متعهد شده است كه برخي از افراد حقيقي و نهادهاي حقوقي را از ليست تحريم‌هاي خود براي هميشه خارج كند. بيشتر اين افراد و نهادها كه مورد تحريم قرار گرفته‌اند در ارتباط با برنامه هسته‌اي ايران هستند اما تعداد محدودي از آنها نيز به دليل فعاليت‌هاي موشكي ايران در ليست تحريمي امريكا قرار گرفته‌اند. گفته مي‌شود كه بر اساس طرح جديد مطرح شده در سنا، افراد و نهادهايي كه نام آنها به دليل فعاليت‌هاي موشكي ايران در ليست تحريم قرار گرفته است در روز انتقال كه در برجام آمده است نيز از ليست سياه خارج نخواهند شد و در حقيقت رييس‌جمهور اجازه حذف آنها از ليست را نخواهد داشت. تنها در شرايطي رييس‌جمهور مي‌تواند اين افراد را از ليست خارج كند كه بتواند مدارك و ادله كافي براي عدم دخالت اين افراد در مسائلي كه منجر به قرار گرفتن نام آنها در ليست تحريمي شده را ارايه دهند. در شرايطي كه رييس‌جمهور نتواند چنين مدارك و اسنادي دال بر بي‌گناهي اين افراد را در بازه زماني مشخص ارايه دهد، حق قانوني وي براي خارج كردن اين افراد از ليست تحريمي از ميان مي‌رود و در نتيجه مي‌توان از نقض برجام توسط امريكا سخن گفت. در سوي ديگر ميدان عكس‌العمل ايران نهفته است. ايران در يك سال گذشته نشان داده كه رفتارهاي امريكا را در وضع تحريم‌هاي جديد به‌شدت رصد مي‌كند و براي هر عملي از سوي امريكا عكس‌العمل متناسبي در چنته دارد. زماني كه وزارت خزانه‌داري امريكا تحريم‌هاي جديدي عليه ايران را در نخستين روزهاي سال 2017 اعمال كرد، تهران نيز ليستي از كمپاني‌ها و شركت‌هاي امريكايي را كه حق معامله با ايران را ندارند، منتشر كرد. از سوي ديگر، هرگونه تخلفي از سوي امريكا مي‌تواند ايران را در مسير نقض برجام به سهم خود قرار دهد. ايران و امريكا در سال 2015 براي نخستين‌بار از زمان انقلاب اسلامي ايران توانستند توافق هسته‌اي را در قالب مذاكراتي صرفا هسته‌اي و چندجانبه با حضور سه كشور اروپايي به علاوه چين و روسيه به سرانجام برسانند. توافقي كه به هرحال اعتماد حداقلي بخشي از شالوده اصلي شكل‌گيري آن است اما طرح‌هاي جديد ضدايراني در سنا و مجلس نمايندگان امريكا مي‌تواند اين اعتماد را تحت‌الشعاع قرار دهد.
چراغ سبزي به ترامپ؟
طرح مدنظر كروكر و منندز به رييس‌جمهور امريكا اين ماموريت و البته توان را مي‌دهد كه بر ايران به دليل فعاليت‌هاي موشكي اين كشور تحريم‌هايي را وضع كند. تحريم‌هايي كه يك بار در سال 2016 ميلادي در روز اجرا به مدد توافق هسته‌اي برداشته شده‌اند. در بند 4 اين طرح از رييس‌جمهور خواسته شده كه تحريم‌هاي شديدي را عليه افرادي وضع كند كه در فعاليت‌هاي موشكي دولت ايران نقش دارند. علاوه بر اين افرادي كه كمك‌هاي مالي، تسليحاتي و تكنولوژي به برنامه‌هاي موشكي ايران يا افراد حاضر در ليست تحريم امريكا مي‌كنند نيز خود مشمول تحريم‌هاي جدي خواهند شد. به عنوان نمونه بر اساس اين بند، رييس‌جمهور اين حق را دارد كه تحريم‌هايي را بر بانك‌هاي ايراني وضع كند كه در جريان پرداخت حقوق يا ارايه سرويس‌هاي مالي به كارمندان نهادهاي دولتي ايران هستند. اين اقدام مي‌تواند نقض فاحش برجام باشد. در سايه برجام، امريكا حق وضع دوباره تحريم‌هايي را كه در سايه برجام لغو شده‌اند با عنوان ديگر ندارد. بازگذاشتن دست رييس‌جمهور در وضع تحريم‌هاي جديد عليه ايران حتي اگر مربوط به برنامه موشكي ايران باشد و تحريم هسته‌اي به حساب نيايد مي‌تواند واشنگتن را در وضعيت نقض برجام قرار دهد. اين طرح مي‌تواند چراغ سبزي به دولت ترامپ باشد تا مواضع سخت‌تري را عليه فعاليت‌هاي غيرهسته‌اي ايران اتخاذ كند. احتمالا برخي در كنگره فكر مي‌كنند كه باز گذاشتن دست رييس‌جمهور در اين مقوله امر ميمون و خوبي است اما حقيقت اين است كه متن اين طرح گوياي همه خطراتي است كه مي‌تواند براي امريكا در رابطه با ايران وجود داشته باشد. نخستين خطر اين است كه توافق هسته‌اي با ايران در وضعيت قرمز و در چند قدمي نقض قرار مي‌گيرد. امريكا درست مانند ساير كشورهاي حاضر در حصول برجام تعهداتي دارد كه يكي از آنها اين است كه واشنگتن بايد از هرگونه اقدامي كه در روند برخورداري ايران از منافع اقتصادي و سياسي برجام اختلال ايجاد كند، خودداري كند. اين اقدام‌ها مي‌تواند هم برداشتن تحريم‌ها باشد و هم امتناع از وضع تحريم‌هايي كه روند عادي‌سازي رابطه تجاري ايران با كشورهاي ديگر را مختل كند يا تحت الشعاع منفي قرار دهد. اين همان انتقادي است كه ايران از سياست‌هاي امريكا در يك سال گذشته از عمر برجام داشته و اعتقاد دارد كه اقدام‌هاي اين كشور ناقض روح برجام است. وضع تحريم‌هاي وسيع جديد عليه ايران مي‌تواند ناقض اصول اوليه برجام باشد. مساله دوم اين است كه هنوز جوهر نوشته‌اي كه ايران را در ليست كشورهاي مورد توجه امريكا قرار داد، خشك نشده است. تندروهاي امريكايي با قرار گرفتن ايران در ليست فوق اميدوار بودند كه امكان تنش نظامي ميان واشنگتن و تهران بيش از گذشته شود. كنگره با صدور مجوز براي تحريم‌هاي بيشتر ايران توسط رييس‌جمهور در حقيقت ريسك قدرت گرفتن تندروها در كاخ سفيد را افزايش داده است. با وجود آنكه هنوز چندماه از حضور ترامپ در قدرت نگذشته است اما درحال حاضر نيز وي گوي سبقت را از اوباما در استفاده از ابزار تحريم ربوده است. اگر حمايت‌هاي هر دو حزب از تشديد تحريم‌هاي ايران برقرار باشد و اين طرح جنبه عيني پيدا كند، برگه‌ها به سرعت برخواهند گشت و دولت ترامپ به سرعت اعتماد به نفس بيشتري پيدا مي‌كند تا موضع خصمانه‌تري نسبت به ايران اتخاذ كند. در چنين شرايطي خطر درگيري نظامي ميان دو طرف هم نمي‌تواند امر چندان بعيدي باشد.
قرار گرفتن نام سپاه در ليست سياه ؟
بر اساس اين طرح، سپاه پاسداران انقلاب اسلامي از سوي امريكا در ليست گروه‌هاي تروريستي قرار خواهد گرفت. اين طرح از رييس‌جمهور مي‌خواهد كه تحريم‌هاي جديدي را عليه سپاه پاسداران انقلاب اسلامي، مقام‌هاي ايراني فعال در آن، نمايندگان آن در نهادهاي ديگر و سازمان‌هاي متبوعش اعمال كند. حاميان اين طرح مي‌گويند كه كنگره رييس‌جمهور را موظف و مخير به اين نمي‌كند كه سپاه پاسداران را در ليست رسمي گروه‌هاي تروريستي قرار دهد بلكه در عوض اين توان را به وي مي‌دهد كه تحريم‌هايي را عليه سپاه اعمال كند. اين ادعا نيز صحت ندارد چرا كه براي تحريم سپاه پاسداران انقلاب اسلامي ابتدا رييس‌جمهور بايد اين نهاد را در ذيل گروه‌هاي حامي تروريست قرار دهد. كنگره نيز نمي‌تواند دستان خود را از اين معركه پاكيزه انگارد و حقيقت اين است كه اين طرحي است كه كنگره روي ميز رييس‌جمهور در كاخ سفيد قرار مي‌دهد. در حال حاضر نگراني بسيار جدي از قرار گرفتن نام سپاه پاسداران انقلاب اسلامي در ليست گروه‌هاي تروريستي وجود دارد. درج نام اين گروه در ليست سياه امريكا عملا تبعات تحريمي بسيار ناچيزي دارد اما معناي معنوي آن بسيار زياد است. درحال حاضر سپاه پاسداران انقلاب اسلامي در ذيل سه مورد برنامه تحريمي امريكا قرار گرفته است لذا قرار گرفتن نام سپاه در ليست تنها و تنها بر شدت تحريم‌هاي موجود مي‌افزايد و عملا تحريم جديدي را وضع نمي‌كند. اما تبعات معنوي اين كار اندك نيست و بسياري از تحليلگران نسبت به تبعات آن براي سربازان امريكايي در كشورهاي محل نفوذ و بازي ايران مانند عراق هشدار داده‌اند. سناتورها و قانونگذاران امريكايي بايد بدانند كه تصويب طرح سنا مي‌تواند نمايانگر عدم تعهد امريكا به تعهداتش در سايه برجام باشد و از سوي ديگر مهر تاييدي بر تلاش‌هاي ترامپ براي تحت الشعاع قرار دادن توافق هسته‌اي به نظر آيد. اگر كنگره نمي‌خواهد مسووليت تخريب برجام بر گردن اين نهاد بيفتد بايد اصلاحات بسيار جدي در اين طرح اعمال كند.
هشدار مذاكره‌كنندگان امريكايي: از برجام هزينه نكنيد
پس از آنكه سناتورهاي امريكايي براي نخستين‌بار از اين طرح رونمايي كردند، گروهي از مقام‌هاي سابق امريكايي دخيل در حصول توافق هسته‌اي ايران و گروه 1+5 در يادداشتي در فارن پاليسي از طرح تحريم‌هاي جديد سناتورهاي كشورشان عليه ايران انتقاد كردند و آن را مخرب برجام خواندند. «آنتوني بلينكن»، قائم مقام سابق وزارت خارج امريكا، «آوريل هاينز»، جف پريسكوت، جان فاينر، فيليپ گوردون و رابرت مالي كه همگي از كارشناسان حاضر در تيم مذاكرات هسته‌اي امريكا با ايران بوده‌اند در اين يادداشت نوشتند: در كنگره بار ديگر تمايل براي وضع تحريم‌هاي بيشتر عليه ايران شدت گرفته است كه از جمله آن مي‌توان به معرفي طرح فعاليت‌هاي ثبات زداي ايران توسط سناتور باب‌منندز و باب كوركر اشاره كرد. متاسفانه، اين طرح، چنانكه از پيش‌نويس آن برمي‌آيد، بيش از منافعش، ضرر به بار خواهد آورد. نويسندگان اين گزارش، در ادامه با يادآوري اينكه ايران به تمامي تعهداتش تحت توافق هسته‌اي پايبند مانده است، نوشتند: تنها بهايي كه ما براي برجام داديم كاهش تحريم‌هايي بود كه هدف آنها قادر كردن ما به رفع تهديد هسته‌اي در ميز مذاكره بود. ما در موضوع «تهديدات ايران» و از جمله برنامه موشكي اين كشور با طراحان تحريم‌هاي جديد ايران اتفاق نظر داريم اما اين طرح، در شكل فعلي آن داراي مخاطرات مهمي است كه مي‌تواند توافق هسته‌اي را تضعيف كند. در وهله اول، اين طرح شرايط جديدي براي رفع تحريم‌ها عليه برخي طرف‌هاي معين ايراني وضع مي‌كند، كه اتفاقاً برخي از اين تحريم‌ها همان‌هايي هستند كه ما در صورت پايبندي ايران به تعهداتش بايد آنها را رفع كنيم.
در ادامه اين نوشتار مشترك نسبت به تبعات در ليست سياه قرار دادن سپاه پاسداران انقلاب اسلامي هم هشدار داده شده و آمده است: هم دولت جورج بوش و هم دولت باراك اوباما دنبال قرار دادن نام سپاه در ليست سياه بودند اما در برآورد هزينه و فايده منصرف شدند چرا كه به خوبي دريافتند كه فايده اين امر از ضررهاي آن بيشتر است. در حال حاضر هم تحريم‌هاي غيرهسته‌اي امريكا برقرار است و سپاه پاسداران و مقام‌هاي عاليرتبه اين نهاد نيز تحت تحريم‌هاي شديد قرار دارند. مساله اينجاست كه قرار دادن نام سپاه پاسداران انقلاب اسلامي در ليست سياه تنها مي‌تواند يك پيام سمبليك داشته باشد. اين اقدام به معناي ناديده گرفتن هشدارهاي اطلاعاتي و امنيتي است كه در اين سال‌ها در اين خصوص داده شده و دال بر اين است كه اين اقدام مي‌تواند منجر به شنيده شدن بيشتر صداي ايران در عرصه بين‌المللي شود. علاوه بر اينكه اين مساله مي‌تواند تهديدي براي جان سربازان امريكايي در منطقه خاورميانه باشد، مي‌تواند مساله مبارزه با داعش و جريان‌هاي افراطي در منطقه را نيز با چالش‌هايي روبه رو كند.
نويسندگان اين گزارش تحليلي در بخش‌هايي از آن با انتقاد از بندهاي مربوط به فعاليت‌هاي موشكي ايران نوشته‌اند: در بندهايي از اين طرح آمده است كه هرفرد يا نهادي كه به نوعي در برنامه موشك‌هاي بالستيك ايران نقش دارد يا در اين حوزه دستي دارد بايد مورد تحريم قرار بگيرد. ادبيات اين بند بسيار مبهم است و استاندارد ارايه شده براي اين تحريم و همچنين تعيين مصداق‌هاي آن بسيار مبهم و وسيع است. چنين تعبير ضعيفي مي‌تواند دست رييس‌جمهور را براي وضع تحريم‌هايي باز نگاه دارد كه نقض كامل و عيان برجام خواهد بود. سناتورها بايد توجه داشته باشند كه اجراي اين طرح در دستان دولتي قرار مي‌گيرد كه به‌شدت مخالف توافق هسته‌اي است.
در بخش پاياني اين يادداشت آمده است: هرچند كه ما اعتقاد داريم سياست نبايد نقشي در تصميم‌هاي حوزه امنيت ملي داشته باشد اما اعضايي از كنگره كه تحريم‌هاي جديدي عليه ايران را دنبال مي‌كنند بايد با چشم‌هاي باز متوجه سياست‌هاي ترامپ در قبال توافق هسته‌اي و همچنين نگاه كلي وي نسبت به ايران باشند. رييس‌جمهور تازه نفس امريكا موضع‌گيري‌هاي متفاوتي در قبال ايران و توافق هسته‌اي داشته است. در جريان كمپين انتخاباتي‌اش اعلام كرد كه اولويت نخست وي از ميان برداشتن توافق هسته‌اي است. در تاريخ دوم فوريه 2017، مشاور امنيت ملي وقت، مايكل فلين اعلام كرد كه امريكا ايران را در ليست كشورهاي مورد توجه و مدنظر قرار مي‌دهد. اين در حالي بود كه يك روز پس از اين اظهارات، شخص رييس‌جمهور در توييتر خود ادعا كرد كه ايران در حال بازي با آتش است. با اينهمه تيم دونالد ترامپ تاكنون به شكل علني و عمومي سياست كلي خود در قبال ايران را اعلام نكرده است. ترامپ نمي‌گويد كه آيا دنبال گفت‌وگو با ديپلمات‌هاي ايراني است يا قرار است با متحدان ما در اروپا براي حفظ توافق هسته‌اي همكاري و مشورت كند. در چنين شرايط وهم آلود و سرشار از ابهامي، كنگره بايد صداي احتياط ورزي و رفتارهاي عاقلانه باشد. اصلي‌ترين دستاورد طرح مدنظر كروكر و منندز اين است كه به رييس‌جمهور مجوز برداشتن گام‌هايي را مي‌دهد كه مي‌تواند توافقي را زير سوال ببرد كه فعلا كارايي دارد و در حال اجرا است. اين اقدام هم امريكا را در سطح بين‌المللي منزوي مي‌كند و هم جان سربازان امريكايي در منطقه خاورميانه را به خطر مي‌اندازد. كنگره نبايد گام‌هايي بردارد كه از ديد شركاي ما در اروپا و سطح بين‌المللي به نقض توافق هسته‌اي تعبير شود. نمايندگان كنگره بايد بدانند كه اين اقدام به جاي محدود كردن ايران منجر به منزوي شدن امريكا خواهد شد.
سناتورها به دنبال تخريب توافق
رسانه روسي اسپوتنيك نيز روز گذشته زنگ‌هاي خطر درباره طرح سناتورهاي امريكايي را به صدا درآورد. اين رسانه در گزارش خود نوشته است: هرچند كه رييس‌جمهور امريكا نمي‌تواند يك توافق چندجانبه را ملغي اعلام كند اما مي‌تواند گام‌هايي بردارد كه وعده‌هاي امريكا در قالب برجام را زير سوال ببرد و اجراي آن را كان لم يكن كند. درحال حاضر نيز گروهي از سناتورهاي امريكايي تلاش‌هايي را براي زيرسوال بردن برجام آغاز كرده‌اند. اين سناتورها با اشاره به اينكه عربستان تصميم گرفته است به جاي تسليحات روسي، تسليحات امريكايي را بخرد و همچنين تكرار ادعاي رياض درخصوص حمايت تهران از تروريسم، به دنبال راهي براي تحريك ترامپ براي ازسرگيري تحريم‌هايي عليه ايران هستند كه براساس توافق هسته‌اي سال 2015 پايان يافته است. با اينهمه مخالفان اقدام‌هاي تند و تيز عليه ايران با انتقاد از اين طرح ادعا مي‌كنند كه تصويب آن مي‌تواند دست ترامپ را بر روي ماشه‌اي قرار دهد كه تنش با ايران را كليد خواهد زد. اسپوتنيك در ادامه مي‌نويسد: جيمز متيس، وزير دفاع ايالات متحده كه به اتخاذ سياست‌هاي تند و تيز عليه ايران شهرت دارد اعلام كرده كه از اين توافق حمايت مي‌كند. علاوه بر اين فدريكا موگريني، مسوول سياست خارجي اتحاديه اروپا نيز در ديدار با ركس تيلرسون، وزير امور خارجه امريكا با وي در خصوص ضرورت پايبندي بر برجام رايزني كرده بود و پس از اين ديدار تاكيد كرد كه واشنگتن به اجراي توافق هسته‌اي متعهد است. سناتور باب كوركر كه هدايت تلاش‌ها براي تصويب طرح ضدايراني در سنا را به عهده دارد تا روز سه‌شنبه گذشته توانسته است 25 نفر را با خود همراه كند كه 11 نفر از آنها دموكرات هستند.