هراس از نقشآفريني آنكارا در شام
محمود فاضلي
در هفتههاي اخير گروهي از تحليلگران وابسته به تركيه و حزب حاكم اين كشور، با ارايه نظرات و ارزيابيهاي اغراقآميز، تحولات سوريه را همچون يك فتح بزرگ براي اردوغان و سياستهاي كلان تركيه قلمداد ميكنند. وضعيت سوريه باعث تحريك و اثرگذاري بر سياست داخلي اين كشور شده است. امروز تركيه در موقعيت ويژهاي قرار دارد. نفوذ قوي تركيه در سوريه و اينكه برنده اصلي سقوط رژيم بشار اسد است را نميتوان انكار كرد يا ناديده گرفت. نظرسنجيهاي اخير در تركيه نشان ميدهد، تيم اردوغان ميخواهد از اين موقعيت به نفع حزب خود استفاده كند. طبق نتايج نظرسنجي موسسه «آسال ريسرچ» در ماه دسامبر، پاسخدهندگان، رييسجمهوري تركيه را بر پله نخست محبوبيت سياسي قرار داده است. پيروزي تركيه در سوريه تاثير مثبتي بر موقعيت سياسي و حزبي اردوغان گذاشته است. البته اين موفقيت در حالي است كه بحران اقتصادي در تركيه ادامه دارد و آسيبهاي زيادي به مردم وارد ميشود. اقتصاد تركيه در سال ۲۰۲۴، يكي از متحولترين سالهاي خود را تجربه كرد. سالي كه با تداوم سياستهاي پولي سختگيرانه آغاز شد، اما با تغيير قابلتوجهي در استراتژيهاي اقتصادي به پايان رسيد و رويكرد تطبيقي دولت را براي چالشهاي اقتصادي در حال تحول برجسته كرد. تمركز اصلي مديريت اقتصادي تركيه در سال جاري، مهار تورمي بود كه سالها گريبانگير اين كشور است.
نقش اين كشور در رويدادهاي سوريه باعث شد اردوغان بار ديگر مركز توجه افكار عمومي قرار گيرد. فعلا همه چيز به نفع تركيه و شخص اردوغان پيش ميرود. اردوغان در پيام سال جديد خود بر تعهد آنكارا براي تقويت صلح و ثبات در سوريه و مرزهاي تركيه تاكيد كرد و مدعي شد ما تمامي حمايتهاي لازم را براي تضمين اين مساله فراهم ميكنيم كه اين دوره جديد درها را به سوي صلح، آرامش و ثبات دايمي و رفاه و شكوفايي اقتصادي باز كند.
اقداماتي را انجام خواهيم داد كه بازگشت برادران سوري به كشورشان را تسهيل كند و اميدواريم كه مديريت جديد سوريه بهترينها را براي كشورش به ارمغان بياورد. اما وضعيت كنوني سوريه با ابهامات فراواني روبهرو است. هنوز به درستي مشخص نيست كه آنكارا در مقابل گروه «قسد» چه برخوردي خواهد داشت و آيا تماميت ارضي سوريه حفظ خواهد شد؟ وزارت دفاع امريكا (پنتاگون) نيز مدعي است آتشبس ميان تركيه و نيروهاي كرد سوري تحت حمايت امريكا موسوم به نيروهاي دموكراتيك سوريه (قسد) در اطراف شهر منبج در شمال سوريه برقرار است.
بيشك دوران جديدي كه در سوريه فرا رسيده، فرصتهايي را در اختيار تركيه قرار داده. اگر آنكارا بهدرستي و بيطرفانه عمل كند، در صحنه جهاني اعتبار خواهد يافت، اما در صورتي كه به دنبال سوءاستفاده و فرصتطلبي باشد، تحولات سوريه در مسير خواستههاي سياست داخلي حزب عدالت و توسعه باشد، شرايط ميتواند تغيير كند. در سياست 12 ساله دولت اردوغان در سوريه اشتباهات و هزينههاي فراواني وجود داشته، اما تاريخ اكنون فرصت بزرگي براي جبران همه اينها به آنكارا داده است. اردوغان و حزب او، معمولا سياست خارجي را به ابزاري براي انتخابات و سياست داخلي تبديل ميكنند. از مشكلات احتمالي تركيه درخصوص آينده سوريه، نقش عربستان در اين زمينه است. به دنبال بركناري «بشار اسد»، عربستان موضع محافظهكارانه خود را در قبال سوريه كنار گذاشته و تلاش دارد مانع از يكهتازي انحصاري تركيه در سوريه شود.
رياض با تمام توان براي استقبال از رويدادهاي سوريه گام برداشته و موضع محتاطانه خود را در نشست مشورتي العقبه كنار گذاشت تا جايي كه از وزير خارجه جديد سوريه براي سفر به عربستان دعوت كرد و براي اعزام هياتي به نمايندگي از شوراي همكاري خليجفارس به دمشق و تعهد به كمك به موسسات جديد آن فشار وارد ميكند.
عربستان در تلاش است دولت مصر را نيز براي اعزام هياتي به دمشق، عاديسازي روابط و برقراري ارتباط با آن تحت فشار قرار دهد. بهرغم چالشهاي امنيتي و سياسي مختلف، قطار عاديسازي روابط كشورهاي عربي با گروه حاكم در سوريه با سرعتي بيسابقه در حال پيشروي است. عربستان در پشت پرده به كشورهاي عربي پيشنهاد داده سوريه جديد را در اين مرحله به تركيه واگذار نكنند. در مديترانه نيز نقش جديد تركيه در سوريه از سوي يونان با نگاه متفاوتي روبهرو شده. در سال 2024 تلاشهاي زيادي براي حصول به توافقات اساسي در مورد مشكلات بين يونان و تركيه انجام شد، اما در پايان سال تلاش يونانيها جهت حفظ «آبهاي آرام» در اژه و شرق مديترانه با چالشهايي مواجه است. يكي از تهديدات اصلي، احتمال تحديد مناطق دريايي بين تركيه، سوريه و بخش تركنشين قبرس است كه موجب افزايش تنش در منطقه ميشود. يونان در تلاش است تا با استفاده از فشارهاي ديپلماتيك، بهخصوص در چارچوب اتحاديه اروپا، از پيشرفت اقدامات تركيه جلوگيري كند. تركيه با توافق خود با ليبي و توافق احتمالي با سوريه، منافع بلندمدت يونان و قبرس را مورد تهديد قرار ميدهد. تعدادي از نمايندگان پارلمان يونان از غفلت دولت اين كشور در مقابل اين تحولات انتقاد ميكنند. يونان نگران است كه چنانچه تركيه به سياستهاي تهاجمي ادامه دهد، ممكن است در آينده منافع يونان و قبرس در شرق مديترانه به خطر بيفتد. اين نگرانيها موجب تشديد فشار به دولت يونان جهت اتخاذ اقدامات موثرتر در قبال تركيه و استفاده بيشتر از ابزارهاي ديپلماتيك براي جلوگيري از تشديد بحران شده است.
در يونان برخي اعتقاد دارند كه تركيه با اتخاذ سياستهاي تهاجمي در سطح منطقه، بهويژه در روابطش با همسايگان، در حال ايجاد يك موقعيت ژئوپليتيكي جديد است كه اين امر تهديدهاي بيشتري براي يونان و قبرس به دنبال خواهد داشت. اين روند بايد به عنوان تهديدي براي مرزهاي دريايي و بحراني راهبردي براي امنيت ملي يونان درنظر گرفته شود.پژوهشگر مسائل بينالملل